Dezorganizacja życia małżeńskiego i rodzinnego należy do zja­wisk patologii społecznej. Według A. Podgóreckiego do zjawisk patologii społecznej zaliczamy te zjawiska, które oceniane są przez społeczeństwo ujemnie ze względu na swą społeczną szko­dliwość, na swą kolizję z obowiązującym kodeksem moralnym czy prawnym.

Jedną z postaci patologii życia rodzinnego jest rozwód. W Pol­sce stale wzrasta liczba rozwodów. Znacznie więcej jest ich w mieście niż na wsi. Stwierdza się także, że im większe miasto, tym większa liczba rozwodów na 1000 mieszkańców danego mia­sta. Różnicę w liczbie rozwodów między miastem a wsią można tłu­maczyć tym, że w miastach przywiązuje się większą wagę do więzi emocjonalnych i gdy ich zabraknie, partnerzy rozchodzą się. Decyzja taka jest łatwiejsza w przypadku gdy kobieta sama pracuje i zarabia; nie czuje się wówczas tak bardzo uzależniona od męża. Tymczasem na wsi występuje silniejsza więź ekono­miczna, uzależniająca partnerów od siebie, a także intensywniej­sza jest kontrola społeczna, nie zezwalająca na rozwód. Badania ankietowe przeprowadzone przez Główny Urząd Statystyczny na temat przyczyn rozwodów ujawniły następujące powody wnie­sienia spraw o rozwód do sądu: zdrada małżeńska, alkoholizm ? głównie męża, niezgodność charakterów, niedobór seksualny, sprawy finansowe, sytuacja mieszkaniowa, złe stosunki z teścia­mi. Socjologowie analizując przyczyny rozwodów, ze swojego punktu widzenia, wskazują na zderzenia kulturowe. Zderzenia kulturowe wynikają z różnic jakie zachodzą między partnerami pochodzącymi z odmiennych pod względem kultury klas społecz­nych. Przykładem może być różne wyobrażenie o roli społecznej żony. Mąż uważa, że żona powinna zajmować się wyłącznie gos­podarstwem domowym i dziećmi, a nie swoją pracą i karierą za­wodową. Tymczasem ona jest zdania, że obowiązki domowe po­winny być wspólnie spełniane. Do .zderzeń kulturowych może dochodzić także na tle urządzania mieszkania, wychowywania dzieci, spędzania czasu wolnego itd.

Innym zjawiskiem dezorganizacji życia małżeńsko-rodzinnego, zdaniem B. Łobodzińskiej, są urodzenia pozamałżeńskie. W roku 1970 odsetek urodzeń pozamałżeńskich wynosił 5°/o ogółu uro­dzeń żywych i stale wzrasta. Takich urodzeń więcej jest w mieś­cie niż na wsi. Zasadniczą grupę kobiet rodzących dzieci poza­małżeńskie stanowią kobiety w wieku 19?24 lat. W rezultacie powstają rodziny niepełne ? matek samotnych, borykających się z różnymi trudnościami.

Są i inne zjawiska patologii rodziny. A. Strzembosz zauważa: ?Znacznie poważniejszym od wyroku rozwodowego zakwalifi­kowaniem rodziny jako niespełniającej oczekiwań społecznych jest orzeczenie sądowe pozbawiające, zwiększające lub ograni­czające jednemu lub obojgu rodzicom władzę rodzicielską nad ich małoletnimi dziećmi”. Jako przy­czyny pozbawienia praw rodzicielskich podaje się alkoholizm rodziców, prostytucję, rozkład moralny w rodzinie, a więc prze­stępczość i w końcu zaniedbanie dziecka.

Rodzina może być również przyczyną zaburzonych zachowań, szczególnie dzieci i młodzieży. W rodzinie można wyróżnić kilka grup czynników powodujących zaburzenia w zachowaniu dzieci. Jedną z tych grup jest stosunek do dziecka, na który składają się stosunki interpersonalne oraz stosowane metody wychowawcze. Drugą grupę czynników stanowią zachowania samych rodziców, do których zaliczamy stosunki między rodzicami, zaburzone za­chowania rodziców: alkoholizm, przestępczość. Trzecią grupę czynników stanowią cechy rodziny, takie jak pełność rodziny^ warunki materialne, ewentualnie mieszkaniowe. Analizując dane z różnych badań stwierdza się, że niepowodzenia szkolne są na­stępstwem braku zainteresowania ze strony rodziców sprawami dziecka, szczególnie nauką szkolną.

Przestępczości wśród dzieci i młodzieży towarzyszy przede wszystkim konflikt z rodzicami, a także występowanie alkoholiz­mu wśród rodziców. W przypadku młodocianych prostytutek zauważono, że były one pozbawione stałego środowiska życio­wego. Czasami w ciągu 16 lat zmieniały go 14 razy. Cechą zna­mienną dla młodzieży alkoholizującej się jest to, że spotkała się ona z alkoholem jako stałym obyczajem spędzania wolnego cza­su i formą obowiązującą w życiu rodzinnym i towarzyskim. Jed­nym słowem ze strony rodziny występowało tzw. wzmocnienie pozytywne w odniesieniu do spożywania alkoholu. Stwierdzono także, że używanie narkotyków występuje wśród tej młodzieży, która pozostawała w konflikcie z rodzicami na tle wyznawanych wartości. Oczywiście wskazano na czynniki, które szczegól­nie zaznaczyły się w przypadku danego patologicznego zacho­wania, co nie znaczy, że nie występowały inne braki w życiu ro­dzinnym.