RODZAJE UCZENIA SIĘ

Uczenie się zależy od tego, jakie doświadczenia zdobywa uczą­cy się, czy uczy się bodźców, czy reakcji i jak się uczy. Na pod­stawie tych kryteriów wyróżniamy trzy rodzaje uczenia się. Pierwszy rodzaj, to uczenie się realizowane przy udziale wa­runkowania klasycznego. Do drugiego rodzaju nale­ży uczenie się przez warunkowanie instrumentalne. Te rodzaje pozwalają na bezpośrednie poznanie rzeczywis­tości i należą do uczenia się sensorycznego (zmysłowego). Pozna­nie rzeczywistości w sposób pośredni, w którym podstawową rolę odgrywa słowo, nazywamy uczeniem się werbalnym.

Uczenie się jednostki przebiega w określonym środowisku i jest odpowiedzią na bodźce otoczenia. Pomiędzy bodźcem i reakcją, jako odpowiedzią, istnieje określony związek. Następuje uczenie się bodźca i kojarzenie go z reakcją. Jest to uczenie się przez warunkowanie klasyczne. Bodźce, jako znaki sygnalizacyjne mo­gą być nieobojętne biologicznie, jak np. widok nadjeżdżającego samochodu, który może nas potrącić, lub obojętne, jak np. ostrze­gawczy dźwięk klaksonu samochodowego. Takich znaków sygna­lizujących różne sytuacje korzystne lub niekorzystne dla nas od­bieramy wiele i trzeba się ich nauczyć. Zielone światło na skrzy­żowaniu ulic oznacza, że można przejść na drugą stronę ulicy. Dzwonek w szkole sygnalizuje początek lub koniec lekcji, a zegar swoim dźwiękiem odmierza godziny, minuty i sekundy. Żeby mieć właściwą orientację w otoczeniu trzeba się nauczyć przynajmniej podstawowych sygnałów (bodźców).

Małe dziecko widzi przedmioty, dotyka ich, poznaje ich smak, temperaturę, masę, gładkość lub szorstkość, za pomocą zmysłów. W pierwszych latach nauczania, też za pomocą zmysłów, rozsze­rza swoją znajomość świata, styka się z przedmiotami bezpośred­nio ogląda je, dotyka. Niezależnie od tego bada związki w jakie wchodzą przedmioty ze sobą, ich wzajemne powiązania, zależności i budowę. Poznaje coraz więcej znaków, które mają określone znaczenia. Ucząc się pewnych znaków zdobywa umie­jętność czytania, pisania, rachowania, wykonywania złożonych działań arytmetycznych itp. Znaki niosą zawsze jakieś infor­macje, które trzeba zapamiętać, aby właściwie reagować na ich znaczenie. Nikt, kto zna sygnały świetlne nie będzie przecho­dził przez ulicę przy czerwonym świetle, jeśli nie chce narazić się na potrącenie lub przejechanie przez pędzące pojazdy. Czer­wone światło jest sygnałem zakazu, którego trzeba przestrzegać, aby nie narazić się na wypadek.

Ten rodzaj uczenia się występuje również u pielęgniarki, która poznaje objawy u chorego, obserwuje zmiany zewnętrzne i odpowiednio reaguje. Objawy są sygnałami, a reakcje pielęg­niarki sposobami działania. Kojarzenie bodźców z odpowiednimi reakcjami i wzmacnianie tego związku jest właśnie uczeniem się przez warunkowanie klasyczne. Widząc na skórze chorego za­czerwienienia, wysypkę lub obserwując zaburzenia oddechu, pie­lęgniarka wie, co te objawy oznaczają i jak w takich przypad­kach postępować. Nie wystarczy nauczyć się tylko znaczenia ob­jawów, ale trzeba je łączyć z odpowiednim działaniem. W ucze­niu się przez warunkowanie klasyczne biorą udział zmysły (wzrok, słuch, dotyk, węch) rejestrujące poszczególne sygnały mające znaczenie dla organizmu, a te z kolei uruchamiają odpowiednie reakcje danej osoby.

Jest jednak wiele czynności wykonywanych przez zwierzęta lub ludzi, w których trudno dopatrzyć się wyraźnego bodźca po­budzającego lub wywołującego działanie. Rzadko się zdarza, aby jednostka czekała na znak ? bodziec; gdy jest aktywna, wyko­nuje wiele czynności, z których jedne zasługują na uznanie, a inne nie. Istnieją takie czynności, w przypadku których trudno byłoby wymienić właściwe bodźce. Jeśli kot skacze przez pręt, pies ?służy”, koń klęka, to tych reakcji nie można wyjaśnić bodźcami, które je poprzedzały. W tym przypadku uczenie się przebiega inaczej niż było to przedstawione poprzednio. Kiedy zwierzę wy­kona pożądaną czynność, otrzymuje nagrodę w postaci jakiegoś przysmaku. Czynność jako reakcja staje się powodem, instru­mentem, do osiągnięcia nagrody. Nagroda zaś staje się bodźcem, który nie wywołuje reakcji, jak w warunkowaniu klasycznym, ale ją utrwala. Jest to uczenie się przez warunkowanie instru­mentalne, polegające na uczeniu się reakcji, czynności pozwa­lającej na uzyskanie nagrody.

Badania nad warunkowaniem instrumentalnym prowadził w Polsce wybitny fizjolog Jerzy Konorski i on pierwszy opraco­wał metodę badań. Tym rodzajem warunkowania i uczenia się zajmował się również psycholog amerykański B. F. Skinner (E. R. Hilgard, 1968). Prowadził on eksperymenty ze szczurami w spe­cjalnej skrzynce, ,,zwanej ?skrzynką Skinnera”, zaopatrzonej w dźwignię i małą żarówkę. Aby wytworzyć warunkowanie in­strumentalne u szczura, wpuszczał go głodnego do skrzynki. Szczur początkowo biegał po klatce dotykając łapkami różnych części klatki. Przypadkowo dotykał także dźwigni połączonej z za­sobnikiem z żywnością, zwalniając jedną kulkę żywności. Szczur szybko nauczył się, że naciśnięcie dźwigni wyzwala pożądane pożywienie. Pokarm jako bodziec bezwarunkowy wzmacniał reakcję naciskania dźwigni. Kiedy eksperymentator skompliko­wał zadanie i żywność pojawiała się tylko przy zapalonej żarów­ce, szczur naciskał dźwignię tylko wtedy, gdy paliła się żarów­ka. Nastąpiło różnicowanie reakcji, szczur wykorzystywał tylko te, które dawały efekty w postaci pokarmu.

Nie wszystko jednak można poznać w sposób bezpośredni za pomocą zmysłów. Otaczający świat w swoich złożonych zależ­nościach jest tylko w pewnych zakresach dostępny poznaniu zmysłowemu. Poznanie zmysłowe odgrywa dużą rolę w uczeniu się. Jednak przekazywanie własnego doświadczenia następnym pokoleniom nie zawsze jest możliwe za jego pomocą. Poznanie zmysłowe jest niezbędne tam, gdzie jest to możliwe i konieczne. Istnieje jednak wiele zjawisk niedostępnych bezpośrednio jed­nostce, które trzeba również poznać. Do tego celu u człowieka wytworzył się drugi układ sygnałowy, w którym rolę bodźca i reakcji odgrywa słowo. Słowo może być zarówno bodźcem aktywizującym jednostkę do działania, czy mobilizacji sił, jak np. ?uważaj”, ?uciekaj”, ?zrób to” itd., jak i reakcji: ?nie chcę”, ?nie mogę”, ?dajcie mi spokój” itp. Słowo pozwala na uogólnienia, tworzenie pojęć, prowadzi do myślenia oderwanego od konkretnych zjawisk, umożliwia przewidywanie, wysuwanie wniosków, formułowanie sądów. Dzięki niemu można przekazać drugiej osobie wiele informacji. Jest to uczenie się werbalne. W nauczaniu słowo spełnia podstawową i ważną rolę, jeśli jest racjonalnie używane, tzn. że jest zrozumiałe dla odbiorcy; każde słowo powinno reprezentować znane fakty lub zjawiska.

Do poznania prowadzi droga przez spostrzeganie lub przez zdobywanie informacji od innych. Spostrzeżenia następują w bezpośrednim kontakcie zmysłowym ze światem otaczającym. Następnie przez uogólnianie zaobserwowanych zjawisk, ustalenie prawidłowości dochodzi się do tworzenia pojęć. Do tego potrzebny jest proces myślenia abstrakcyjnego, wnioskowa­nie i słowne sformułowanie wypowiedzi. Poznanie bezpośrednie realizowane jest w szkole za pomocą poglądowości. Przedwczes­ne pomijanie poglądowości w nauczaniu prowadzi do w e r b a – 1 i z m u, używania słów zamiast konkretnych treści. Werbalizm powoduje wyuczenie się wyrazów, zwrotów, definicji, określeń bez rozumienia ich. Werbalizm wkrada się do nauczania różnymi sposobami, ponieważ łatwiej jest operować słowem niż wyjaśniać je i szukać odpowiedników w realnych przedmiotach i zjawis­kach. Werbalizm powoduje, że mowa przestaje być wyrazem „my­śli, a nawet staje się niezrozumiała dla inny cli

Słowo zrozumiałe, za którym stoi konkretna treść, umożliwia przekazywanie, w procesie nauczania, wielu cennych informacji. Pozwala na przedstawienie i wyjaśnienie zjawisk niedostępnych uczącemu się, przekazanie relacji o dawnych zdarzeniach, o sy­tuacjach minionych, których nie mogliśmy obserwować, a które mają dla nas znaczenie. Za jego pośrednictwem dowiadujemy się o sprawach, z którymi nigdy byśmy się nie zetknęli. Słowo jest potężnym narzędziem przekazu informacji. Uczymy się za pomocą słów i dzięki nim zdobywamy nowe wiadomości, nowe doświad­czenia, przekazywane nam przez innych. Drugi układ sygnałowy pozwala na rozwijanie myślenia i nabywanie nowych, bardziej właściwych, form zachowania.

Both comments and pings are currently closed.

Comments are closed.