W poprzednim rozdziale wskazaliśmy na podstawy kształtowa­nia się życia społecznego. Najważniejsze miejsce w tym procesie zajmują stosunki między ludźmi, to, co ich łączy i prowadzi do powstania różnych form życia społecznego. Jak powstają zatem więzi między ludźmi? Pierwszym wyjściowym zjawiskiem jest styczność przestrzenna. Polega ona na tym, że pewna liczba osób znajdująca się na wspólnej przestrzeni spostrzega siebie, zauważa swoje cechy, np. na ulicy, na przystanku, w sklepie, na poczcie, w poradni. Do rzadkości należy brak styczności przestrzennej, chociaż zdarza się on w przypadku, np. kosmonauty odbywające­go samotny lot, latarnika w latarni morskiej, strażnika jakichś za­kładów, starszego człowieka we własnym mieszkaniu lub prze­wlekle chorego pozostającego w domu.

Styczność przestrzenna warunkuje wykrystalizowanie się, cho­ciaż nie musi do tego dojść, kolejnego zjawiska jakim jest stycz­ność psychiczna. Powstaje ona wtedy, kiedy osoby znajdujące się na wspólnej przestrzeni, po przyjrzeniu się sobie, rozpoczynają rozmowy ze sobą, poszukują wspólnych zainteresowań. Istotnym elementem styczności psychicznej jest wzajemne zainteresowa­nie. Z punktu widzenia tych dwóch rodzajów styczności możemy zanalizować pracę ekspedientki, a także zachowanie pacjentów w poczekalni poradni lub chorego wprowadzonego do sali szpital­nej. Podobnie możemy popatrzeć na pracę pielęgniarki w porad­ni, szpitalu czy też rejestratorki. Dowiemy się wtedy, jaki typ styczności charakteryzuje poszczególnych ludzi w czasie ich pracy. Jeśli styczność psychiczna prowadzi do zadzierzgnięcia się jakiegoś bardziej trwałego stosunku między osobami, to mó­wimy wtedy o powstaniu łączności psychicznej.

Dalszym krokiem w kierunku tworzenia się grupy społecznej jest ukształtowanie się styczności społecznej. Polega ona na tym, że osoby, które weszły z sobą w styczność psychiczną, zaczynają między sobą wymieniać różne usługi, wartości. Stojąc w kolejce proszą o pomoc w upakowaniu siatki, w klasie koledzy pożycza­ją ołówek itp. Pacjent w przychodni, po zauważeniu rejestrator­ki, prosi o informację, jaki lekarz przyjmuje dzisiaj dzieci. To przykłady styczności społecznych. J. Szczepański tak określa styczność społeczną: ,,(…) są to pewne układy, złożone przynaj­mniej z dwóch osób oraz pewnej wartości, która jest przedmiotem tej styczności, oraz pewne czynności dotyczące tej wartości”. Za pomocą tego pojęcia możemy opisać wzajemne stosunki pacjentów we wspólnej sali, a także zanali­zować pracę np. rejestratorki. Możemy np. postawić pytanie: czego dotyczą jej styczności społeczne z pacjentami? To samo pytanie można odnieść do pracy każdego urzędnika pocztowego, pielęgniarki, lekarza, matki w rodzinie.

Styczności społeczne mogą być różne, np. publiczne lub prywatne. W pierwszym przypadku są to styczności, których przed­miot został uregulowany przepisami. Na przykład mogę w przy­chodni odwiedzać znajomego lekarza i po prostu wchodzę do nie­go, a mogę też do tego samego znajomego lekarza udawać się po poradę lekarską i wtedy najpierw muszę się zgłosić do rejestra­cji po kartę zdrowia. Ten drugi rodzaj styczności jest przykładem styczności publicznej. Inny podział wyróżnia styczności osobiste i rzeczowe. Ze stycznościami osobistymi mamy do czynienia wte­dy, kiedy przedmiotem naszych czynności jest wyrażenie komuś uczuć, zainteresowania, pomocy. Jeżeli natomiast wymienianą wartością jest przedmiot, rzecz, to wtedy mamy do czynienia ze stycznością rzeczową. Są zawody, o których można powiedzieć, że charakteryzują się przede wszystkim stycznościami osobistymi lub rzeczowymi. Styczności mogą być również bezpośrednie łub pośrednie. Te pierwsze to spotkania twarzą w twarz, te drugie

dokonują się za pomocą ra­dia, telewizji, telefonu, listu, książki. Wreszcie styczności mogą być trwałe lub prze­lotne.

Podstawą” tworzenia się różnych form życia społecznego są styczności społecz­ne. Styczności społeczne mogą występować między dwoma osobami albo obej­mować większą liczbę osób. Wzajemne stosunki prowa­dzą do oddziaływania na sie­bie partnerów styczności. To oddziaływanie prowadzi do wytworzenia się pew­nych stałych wzorów i dzia­łań społecznych. Przykła­dem może tutaj być spotka­nie początkowo nieznanych sobie osób na obozie spor­towym. Po upływie jakiegoś czasu i wspólnych trenin­gów powstają wzory współ­działania, pomocy, spędzania czasu wolnego, osiągania odpo­wiednich wyników w uprawianej dyscyplinie. Tworzą się w ten sposób wzory działań społecznych, przy czym każde działanie społeczne obejmuje podmiot działający, przedmiot działania, na­rzędzia i metody działania oraz skutki działania. Wzory działań są to pewne schematy działań uznane i przyjęte, mające określo­ne znaczenie dla działających, zapewniające osiągnięcie pożąda­nego rezultatu. W podanym przykładzie podmiotami działający­mi są uczestnicy obozu.

Przedmiotem działania jest nabycie odpowiedniej sprawności w danej dyscyplinie sportowej, np. w pływaniu. Metodami dzia­łania są: gry wodne, pływanie na dystans itd., skutkami działania natomiast ? polepszenie wyników czasowych w pokonywaniu 200 m stylem dowolnym.

Powtarzające się wzajemne oddziaływanie społeczne prowadzi do utrwalania się wzorów działań i w rezultacie do powstania stosunków społecznych, przez które należy rozumieć unormowane wzajemne oddziaływanie między partnerami na gruncie wspól­nej platformy. Wyjaśnijmy to określenie. Przez unormowane od­działywanie należy rozumieć uznane, akceptowane wzory dzia­łania, np. sposób wspólnego spożywania posiłków czy spędzania czasu wolnego. Wspólna platforma to sytuacja, która powoduje stałe, wzajemne oddziaływanie. Może to być wspólna praca lub działalność społeczna, uprawianie sportu, nauka.

Trwałość stosunków społecznych zależy od tego, w jakim stop­niu są one uregulowane, uporządkowane i poddane odpowiedniej kontroli oraz wynikającej z niej sankcji. Występują w niej okre­ślone wzory działania, zachowania, a także ich kontrola. W ten sposób kształtuje się więź społeczna, jako zorganizowany system stosunków pozwalający na trwanie i rozwój tych stosunków. Każda zbiorowość posiada więź, dzięki której skupia swoich człon­ków, kontroluje ich, określa ich zachowania, realizuje swoje cele. Dzięki więzi zbiorowość podkreśla swoją odrębność. Różne są rodzaje więzi, a to zależy od grupy społecznej. Można wyróżnić więź klasową, narodową, państwową, a także zawodową, pracy, koleżeńską, towarzyską. Więź np. z zawodem pielęgniarki okre­śla, jakie powinno być jej zachowanie w pracy wobec chorego, jakie obowiązują ją zasady moralne.