Wśród zbiorowości socjologię szczególnie interesują grupy społeczne. Według J. Szczepańskiego ?grupą społeczną jest pew­na liczba osób (najmniej 3), powiązanych systemem stosunków uregulowanych przez instytucje, posiadających wspólne wartości i oddzielonych od innych zbiorowości wyraźną zasadą odrębnoś­ci”.

Zasadniczym elementem każdej grupy są jej członkowie, którzy internalizują wartości grupy, identyfikują się z jej dążeniami zbiorowymi, przyjmują jej cele za własne. Wymienione procesy obserwujemy w grupach rówieśniczych, tzw. paczkach, w rodzi­nie, a także w wojsku. Każda grupa doprowadza do członkostwa poprzez stawianie wymagań, które określane są za pomocą wzo­rów. I tak grupa określa wzór fizyczny jej członka, tzn. jego wy­gląd, następnie wzór moralny czyli zespół cech, którymi powinien charakteryzować się członek grupy.

Równie istotnym elementem grupy są jej zadania, funkcje członków grupy, środki służące realizacji tych zadań oraz me­chanizmy psychospołeczne wytwarzane dla realizacji zadań. Za­daniami grupy jest to, co grupa chce osiągnąć. Zadania mogą się zmieniać. Grupa określa funkcje, które muszą być spełniane przez członka dla utrzymania ciągłości i rozwoju grupy. Mechanizmami wspierającymi realizację zadań jest poczucie przynależności do grupy oraz poczucie odrębności w stosunku do innych grup.

Dla realizacji zadań i zapewnienia spójności w grupie powstają elementy instytucjonalne ? regulaminy, schematy organizacyj­ne, odpowiednie wzory działania. W szpitalu mamy regulaminy pracy lekarzy, pielęgniarek, wzory raportu przy przekazywaniu pracy.

Grupy mają także pewne elementy materialne, symbole i war­tości, stanowiące materialną podstawę trwania danej grupy. Na­leżą tutaj budynki, urządzenia, sztandary, godła, nazwy, kodeksy. Wymienione elementy grupy społecznej tworzą jej strukturę.

Co należy rozumieć przez strukturę grupy? Według J. Szcze­pańskiego struktura społeczna oznacza ?sposób ułożenia i przy­porządkowania sobie członków, instytucji i podgrup, składają­cych się na grupę oraz innych elementów tej grupy, takich jak: elementy materialne, jak symbole i wartości, jak wzory zacho­wań i stosunków, pozycje społeczne zajmowane przez członków”. Nie jest to więc skład tylko tych elementów, ale ich specjalne uporządkowanie, a właściwie przy­porządkowanie, wzajemna zależność.

Socjologowie wyróżniają w grupach, w zależności od ich wiel­kości, mikrostrukturę i makrostrukturę. ?Mikrostruktura to uło­żenie jednostek, ich ról i stosunków w całość mniej lub więcej zharmonizowaną, tzn. taką, w której zasady wzajemnego przypo­rządkowania nie utrudniają funkcjonowania grupy”. Wyjaśnijmy bliżej to określenie. Członkowie grupy spełniają w grupie role społeczne, tzn. wykonują to, czego oczekuje od nich grupa oraz powstrzymują się od zachowań nie­pożądanych. Dla przykładu członek drużyny piłkarskiej musi po­święcić odpowiednią ilość czasu na ćwiczenia, treningi, nie wolno mu pić alkoholu. Role spełniane przez poszczególnych członków są rozdzielone w pewien sposób tak, aby zadania grupy jako ca­łości były zrealizowane. W związku z tym w grupie można wy­różnić różne role, np. obrońcy, atakującego czy bramkarza, a w innej grupie mamy rolę przewodniczącego, organizującego, magazyniera, skarbnika. Poszczególne role różnią się między sobą ważnością, a w związku z tym w ich układzie powstaje pewna hierarchia. Stąd jedne z nich są wyższe, inne niższe. Możemy więc powiedzieć, że w hierarchii jedne zajmują wyższe, inne niższe pozycje. Pozycja roli jest to jej miejsce w hierarchii ról z uwagi na jej ważność.

Do mikrostruktury grupy należą także wzory wzajemnych od­działywań, wzory stosunków, wartości grupy i postawy wobec tych wartości. Każdy członek grupy, zajmujący w niej określoną przez rolę społeczną pozycję, uzyskuje pewien poziom uznania. Otóż uznanie i pozycja składają się na prestiż jednostki w grupie.

Wymienione wcześniej elementy grupy wskazują, że nie we wszystkich grupach w równym stopniu są one nasilone. Stąd ma­my różne rodzaje grup. Mówiąc o różnych elementach grupy ma­my na uwadze: liczebność grupy, rodzaj styczności charaktery­zujących ją, stopień uregulowania wzajemnych stosunków przez elementy instytucjonalne. I tak wyróżnia się grupy małe i duże. Pierwsze z nich składają się z małej liczby osób, a w związku z tym mają prostą strukturę, tzn. nie ma w nich pod­grup. Odwrotnie jest w grupach dużych. Rozróżnia się także gru­py pierwotne i wtórne. Te pierwsze charakteryzują się stycznościami osobistymi (?twarzą w twarz”). Więź w tych gru­pach wynika z osobistych zainteresowań, miewa charakter uczu­ciowy. Przykładem grupy małej i pierwotnej jest przede wszyst­kim rodzina, grupa koleżeńska, rówieśnicza. Ogromne znaczenie w życiu społecznym mają grupy pierwotne. W tych grupach za­spokaja się potrzeby jednostek, uczy się sposobów zachowań, kształtuje wzory osobowe.

Grupy wtórne są zazwyczaj większe, styczności w nich często mają charakter pośredni, np. przez zarządzenia, a więzi są rze­czowe, wynikające z wykonywania wspólnych zadań. Grupy wtórne powstają dla realizacji określonych celów. Przykładem grup wtórnych jest zakład pracy, szpital, poradnia, szkoła. W gru­pach tych jest znacznie silniejszy niż w grupach pierwotnych element instytucjonalny. Chociaż i w rodzinie są pewne elementy zinstytucjonalizowane, np. związek małżeński ma pewną sankcję formalną.

Wyróżniamy także grupy formalne i nieformal­ne. W grupach formalnych dominują elementy instytucjonalne, co oznacza, że organizacja jest ustalona, obowiązki każdego określone, wzory działania przewidziane. W grupie nieformalnej elementy instytucji występują w ograniczonym zakresie, a cha­rakteryzują je kontakty osobiste i uczuciowe.