W każdym społeczeństwie powstają określone zwyczaje, oby­czaje, formy działań społecznych i politycznych, kształtują się pojęcia moralne, systemy wartości ogólnych, działa opinia pu­bliczna itp. Są to czynniki zespalające jednostkę z określonym społeczeństwem. Dorobek społeczny przekazuje się młodemu po­koleniu, zaszczepia w młodzieży ideały i włącza się je w różne działania społeczne. Dzięki wychowaniu i nauczaniu młodzież roz­wija się i zdobywa odpowiednie formy zachowania. Wychowanie .młodzieży realizuje się w różny sposób i w różnych formach.

Wychowanie naturalne. Jest to najstarsza forma wychowania i występuje w pewnych rodzinach, w których włą­cza się dziecko i młodzież do wspólnej pracy na rzecz rodziny i do uczestnictwa w działalności dorosłych. W okresie wspólnoty pierwotnej, niewolnictwa, a nawet początkach feudalizmu, w nie­których grupach społecznych wychowanie naturalne było jedy­nym przygotowaniem do życia młodych ludzi. Obecnie również mamy do czynienia z wychowaniem naturalnym. W niektórych rodzinach dziecko uczestniczy w działaniach rodziny, przejmuje zachowania dorosłych, włącza się do pracy rodziny, wykonując różne zadania na miarę swoich możliwości, przyswaja wiele umiejętności i nawyków od dorosłych członków rodziny. Biorąc udział w uroczystościach rodzinnych poznaje zwyczaje i obycza­je, zapoznaje się z tradycją i kulturą pielęgnowaną przez doro­słych. Tego rodzaju wychowanie odbywa się przede wszystkim tam, gdzie cała rodzina prowadzi wspólną działalność, a dziecko bierze w niej czynny udział (rodziny prowadzące wspólne gos­podarstwo rolnicze, warsztat usługowy i inne). Niezależnie od tych rodzin w każdym wychowaniu rodzinnym spotykamy ele­menty wychowania naturalnego.

Wychowaniu naturalnemu podlegają nie tylko dzieci, ale i inni członkowie rodziny. Na nich również działa otoczenie, w którym żyją, a biorąc w nim czynny udział przejmują formy zachowania się od samych domowników. Wszyscy podlegają tym samym spo­sobom oddziaływania i według nich kształtują swoje zachowania.

W tym czasie działalność zawodowa koncentruje się w do­mu rodzinnym, ale z czasem zostaje przeniesiona do specjal­nych zakładów. Rodzice podejmują pracę w zakładach produkcyj­nych, a dziecko zostaje wyłączone z pracy zawodowej rodzi­ców. Zmęczenie rodziców wielogodzinną pracą poza domem nie pozwala im na zajęcie się wychowaniem i nauczaniem własnych dzieci. Ich rolę przejmuje w znacznej części szkoła jako instytu­cja przygotowana do wychowania i nauczania dzieci i młodzieży. Sprawy wychowania i nauczania zaczynają również przejmować inne instytucje i organizacje, chociaż dom z tego zakresu działa­nia nie jest całkowicie wyeliminowany. Czynności zawodowe, w celu opanowania wybranego rzemiosła, młodzież zdobywała początkowo pod okiem mistrza, który przyjmował za ustaloną opłatą terminatorów do swego warsztatu. Zgodnie z poleceniami mistrza młodzi pracownicy wykonywali odpowiednie czynności rzemieślnicze opanowując je i zdobywając tym sposobem umie­jętności zawodowe, a po odbyciu terminu, który mógł trwać róż­nie długo, otrzymywali zezwolenie na wykonywanie danego za­wodu i mogli w nim pracować już jako czeladnicy. To też było wychowanie naturalne, ponieważ rodzina mistrza, z którą termi­natorzy stanowili jedną całość, była naturalnym środowiskiem wychowawczym dla uczących się.

Do wychowania naturalnego zalicza się również oddziaływanie kręgu rówieśniczego, do którego jednostka pragnie należeć.

Wychowanie szkolne. W miarę komplikowania się życia społecznego i warunków produkcji wystąpiła konieczność podejmowania pracy zarobkowej przez obojga rodziców. Dlatego wychowaniem dzieci i uczeniem ich zaczęły zajmować się powo­łane do tego celu żłobki, przedszkola i szkoły. Wychowanie dzie­ci z naturalnego, rodzinnego, przechodzi na określone instytucje. Powstają różnego rodzaju szkoły zarówno ogólnokształcące, jak i zawodowe, które nie tylko uczą dzieci potrzebnych im w życiu wiadomości, ale również przygotowują do pracy zawodowej.

Rozwijająca się nauka i technika, wprowadzanie do produkcji nowych urządzeń i narzędzi, spowodowały zmiany w przygoto­waniu młodzieży do zawodu. Opanowanie czynności zawodowych przez terminatorów w zakładach rzemieślniczych okazało się nie­wystarczające. Nie przygotowywało pracownika do obsługiwa­nia nowoczesnych maszyn i nie wprowadzało w nowe techniki produkcji. Było ono oparte na tradycyjnych formach przekazy­wania doświadczenia zawodowego dającego pozytywne rezultaty w ustabilizowanym świecie, natomiast przestało być skuteczne w świecie szybkich przemian. Dlatego zaczęto odchodzić od terminatorstwa i rozbudowywać szkoły zawodowe wyposażane w nowoczesne urządzenia i przygotowujące pracowników do no­woczesnych zakładów produkcyjnych.

Na temat przygotowania młodzieży do pracy zawodowej było wiele koncepcji, z których zyskała uznanie jedna stwierdzająca, że przyszli fachowcy nie powinni zdobywać tylko umiejętności praktycznych, ale również rozwijać się umysłowo, a to mogą zdobyć tylko w szkołach. Szkoły będące instytucjami niezależny­mi od produkcji mogły przygotowywać ucznia do rozwiązywa­nia przyszłych zadań produkcyjnych czy przemysłowych. Nie oznacza to wcale, że nie docenia się w szkołach zawodowych umiejętności praktycznych, które kształtowane są w warsztatach szkolnych lub na hali produkcyjnej.

Wychowanie w ustroju socjalistycznym. W państwach o ustroju socjalistycznym dąży się do objęcia wy­chowaniem wszystkich obywateli od wczesnych lat życia (poczy­nając od wychowania żłobkowego poprzez przedszkolne i szkol­ne). Równocześnie z wychowaniem prowadzone jest nauczanie. Nauka w pewnym okresie jest obowiązkowa, a całość edukacji bezpłatna. Nie tylko rozbudowuje się szkoły pewnych typów, ale również internaty dla młodzieży z dalszych okolic; stwarza się także system pomocy materialnej, aby braki finansowe rodziny nie stanowiły przeszkody w kształceniu się młodzieży. Jedno­cześnie tworzy się organizację szkolnictwa umożliwiającą mło­dzieży przechodzenie z jednego typu szkoły do drugiego, np. po­przez szkoły zawodowe (zasadnicze lub średnie), aż do szkoły wyższej.

W wielu krajach socjalistycznych przedłuża się okres kształ­cenia obowiązującego, np. z ośmiu do dziesięciu lat, co stwarza korzystniejsze warunki do pełniejszego rozwoju intelektualnego i osobowościowego młodzieży, sprzyja podejmowaniu właściwych decyzji o wyborze zawodu, a więc lepiej przygotowuje do życia i kształtuje zainteresowania młodzieży.

Dąży się również do tego, aby młodzież wraz z opanowaniem wiedzy ogólnej zdobyła również umiejętność posługiwania się różnorodnymi narzędziami pracy, dokonywania prostych napraw oraz poznała działalność produkcyjną niektórych zakładów prze­mysłowych.

Szkoła podstawowa daje uczniowi wiedzę ogólną i przygotowu­je go do podjęcia dalszej nauki w szkole średniej ogólnokształcą­cej lub zawodowej. Szkoły zawodowe dzielą się na: zasadnicze, po ukończeniu których otrzymuje się stanowisko robotnika wy­kwalifikowanego oraz licea i technika zawodowe, dające świa­dectwo dojrzałości i tytuł technika w danym zawodzie. Przykła­dami zasadniczych szkół zawodowych w służbie zdrowia są szkoły preparatów, kształcące pracowników prosektorium, a średnich szkół zawodowych licea pielęgniarstwa, medyczne stu­dia zawodowe o kierunkach: pielęgniarskim, techników medycz­nych, pracowników socjalnych, instruktorów higieny i innych.

Rozwija się również szkolnictwo dla dorosłych umożliwiające osobom pracującym, które nie miały warunków do ukończenia szkoły dziennej odpowiedniego typu, uzupełnienie swojej edu­kacji. Powstają również średnie szkoły zawodowe typu kores­pondencyjnego oraz szkoły wieczorowe i zaoczne, pozwalające zdobyć nie tylko wykształcenie średnie, ale i wyższe w wybra­nym kierunku.

Organizowane są również określone placówki oświatowe, w których można zdobyć wiedzę z wybranych dziedzin, np. życia rodzinnego, wychowania dzieci i młodzieży (uniwersytet dla ro­dziców), psychologii, ekonomii itp. Specjalne towarzystwa, jak np. Towarzystwo Wiedzy Powszechnej organizuje dla swoich słu­chaczy wykłady, odczyty, przygotowuje do odbioru sztuki, mu­zyki, malarstwa itp., budzi zainteresowania teatrem, filmem, pro­blematyką z zakresu polityki, ekonomii, gospodarki i innych dzie­dzin. Powoływane są również placówki zajmujące się sprawami turystyki, budzące zainteresowania pięknem własnego kraju oraz krajów zaprzyjaźnionych.

Poza wymienionymi placówkami oświatowymi i rekreacyjnymi, z których mogą korzystać wszyscy bez względu na wiek, organi­zowane są także zajęcia pozaszkolne dla dzieci i młodzieży w do­mach kultury. Tutaj działają sekcje zainteresowań stwarzające chętnym możliwości rozwijania umiejętności i zainteresowań. Dla przykładu wymienimy takie zajęcia w sekcjach, jak: gra na in­strumencie, pływanie, rytmika, dżudo, modelarstwo, ćwiczenia z zakresu kultury fizycznej.

W celu spędzenia przyjemnie i racjonalnie wolnego czasu orga­nizowane są kluby gier oraz dyskoteki, w których młodzież spę­dza wolny czas, może potańczyć i zabawić się.