Inne kraje, nastawione bardziej na prowadzenie polityki poko­jowej, rozwój handlu, rzemiosła i sztuki, starały się wychowy­wać także jednostki sprawne fizycznie i wysportowane, ale tylko po to, aby pięknie prezentowały się na igrzyskach sportowych, a nie w walce z nieprzyjacielem. Dbano zaś o wykształcenie jed­nostki, jej rozwój intelektualny, dobro, szlachetność, moralność, uprawianie sztuk, poezji, rzeźby, malarstwa. Ten ideał wychowa­nia realizowały Ateny słynne z wielkich rzeźbiarzy, poetów i fi­lozofów.

Cele wychowania nie tylko różniły się w poszczególnych kra­jach, ale również ulegały zmianom w tym samym kraju. Kraj wojujący w starożytności miał inne cele niż w czasach współczes­nych. Zmieniła się technika walki i już nie siła fizyczna odgrywa podstawową rolę, ale umiejętność obsługiwania skomplikowanych maszyn. Już nie wystarcza sprawność fizyczna, tak niezbędna w starciu wręcz z wrogiem, ale potrzebne jest przygotowanie umysłowe, gdyż wiele spraw współczesnej walki wymaga prze­myśleń w bardzo krótkim czasie, a do tego trzeba być przygoto­wanym. Żołnierz walczący obecnie może nie widzieć wroga, ale- musi zniszczyć jego stanowiska ogniowe, a do tego niezbędna jest umiejętność przewidywania i podjęcia decyzji co do sposo­bu dalszej walki.

Widzimy więc, że od celów wychowania, w których zwracało, się uwagę na rozwój fizyczny, coraz bardziej akcentowany jest rozwój intelektualny. Jeśli zmianie ulega rodzaj akceptowanej i panującej filozofii, to zmieniają się również cele wychowania- Spotykamy to już w okresie średniowiecza. Wskutek przyjęcia nowej filozofii, chrześcijańskiej zmieniały się także ideały i cele- wychowania. Chrześcijaństwo główny akcent kładło na kształto­wanie charakteru i właściwości duchowe, mniej zaś na fizyczne, zgodnie z ideałami tego kierunku. Jednostka powinna dążyć do- osiągnięcia własnej doskonałości i szczęścia pozaziemskiego. Na­leżało więc ukształtować takie cechy, jak: karność, pokora, posłu­szeństwo, wierność powszechnie uznawanym ideałom. Mniej zwracano uwagę na kształcenie, a więcej na wychowanie ludzi według zasad chrześcijańskich. Z nauki korzystała niewielka część młodzieży przeznaczonej do pełnienia służby duchownej-

Istniejące w obrębie państwa różne stany czy klasy organizo­wały wychowanie w zależności od roli, jaką spełniały w danym, państwie. Wychowanie rycerskie otrzymywała młodzież szlachec­ka, zdobywając na dworach bogatych panów umiejętność włada­nia bronią, jazdy wierzchem na koniu, szermierki, strzelania z łu­ku itp. Cechy rzemieślnicze przygotowywały młodzież miejską do uprawiania rzemiosła. Stan chłopski miał najgorszą sytuację w zakresie wychowania i nauczania. Zakładane szkółki parafialne były zaniedbane i miały tak niski poziom nauczania, że dzieci po kilku latach nauki słabo czytały i pisały.

W wieku XVIII następuje dalsza zmiana celów wychowania i nauczania. Na plan pierwszy wysuwa się wychowanie humani­styczne realizowane w warstwach burżuazyjno-kapitalistycznych, przygotowujących przyszłych administratorów oraz kadrę kierow­niczą i rządzącą. Nie było ono dostępne ogółowi społeczeństwa. Obok wychowania humanistycznego rozwijało się wychowanie i edukacja zawodowa, przygotowująca kadry rzemieślnicze. Wy­chowanie zawodowe miało na celu przygotować pracowników dla potrzeb kapitalisty, ukształtować w nich obowiązkowość, dokład­ność, dać pracowników sprawnych, spokojnych i karnych. Wo­bec tego wystąpiły dwa rodzaje celów wychowania* jeden reali­zowany w warstwach rządzących i drugi w pozostałych. Dla pierwszych dostępne były wszystkie szkoły, łącznie ze studiami zagranicznymi, a dla drugich przewidywano wąski zakres wiado­mości pozwalający na przygotowanie pracownika w danym za­wodzie. Nie było więc mowy o upowszechnieniu edukacji, a poza tym każdy rodzaj nauki był płatny. Mogli więc uczyć się ci, któ­rych rodzice byli w stanie pokrywać koszty nauki. Z nauki bez­płatnej korzystały tylko dzieci uczęszczające do szkoły parafial­nej, którą własnym kosztem utrzymywał jakiś mecenas, najczęś­ciej bogaty ziemianin. Miał za to swoje wymagania co do progra­mu nauczania, jak i metod.

W czasach współczesnych cele wychowania znów uległy zmia­nie ze względu na przemiany, jakie nastąpiły w świecie i ustroju poszczególnych państw.

Cele wychowania w społeczeństwie so­cjalistycznym. Celów wychowania w ustroju socjalistycz­nym jest kilka, ale przede wszystkim dominuje dążenie do peł­nego lub wszechstronnego rozwoju osobowości każdej jednostki. Dotyczy to zarówno dziedziny poznawczej, jak społecznej i mo­ralnej. Służy temu bezpłatność oświaty na wszystkich szczeblach edukacji oraz system pomocy materialnej uczniom i studentom, internaty i domy studenta. Uczniom i studentom udostępnia się
wszystkie ośrodki kultury, szczególnie rozbudowaną sieć biblio­tek i czytelni, w których można korzystać z dzienników, tygod­ników i innych czasopism fachowych.

Wychowanie socjalistyczne dąży do ukształtowania jednostki odznaczającej się zdyscyplinowaniem, patriotyzmem, szacunkiem dla pracy, samodzielnością, odpowiedzialnością, odwagą i innymi cechami charakteru. Wiedza szkolna staje się podstawowym ele­mentem tego rozwoju, a realizowany program wychowania daje uczniowi możność udziału w życiu społecznym. Przygotowuje się młodych ludzi do życia społecznego opartego na zasadach współ­działania, sprawiedliwości społecznej i uczestnictwa we wszyst­kich dziedzinach życia. Nowe formy pracy wymagają innego niż dotąd przygotowania do niej. Przygotowuje się człowieka do współdziałania nie tylko z najbliższymi współpracownikami, ale także z pracownikami innych krajów, w ciągłym dążeniu do roz­woju i postępu, we wzajemnym przekazywaniu sobie własnych osiągnięć, skutecznych metod działania i zdobytych doświadczeń. Realizacja powyższych założeń jest możliwa dzięki właściwie zorganizowanemu oddziaływaniu pedagogicznemu. W wychowa­niu realizuje się nie tylko wychowanie umysłowe, ale również po­litechniczne, fizyczne, moralno-społeczne, estetyczne. Dzięki tym kierunkom oddziaływania jednostka zdobywa znacznie szerszy zakres rozwoju niż podczas działania tylko w jednej dziedzinie. Pokrótce omówimy poszczególne kierunki wychowania.