W zależności od rodzaju materiału, który trzeba opanować lub zadania, przed którym staje uczeń, dobiera się odpowiednie spo­soby działania zwane formami uczenia się. Do najbardziej po­wszechnych form uczenia się należą: uczenie się pamięciowe, przez próby i błędy, sensoryczne, przez rozwiązywanie proble­mów oraz przez zrozumienie (S. Baley, 1960).

Uczenie się pamięciowe oparte jest na procesie pa­mięci. W każdym uczeniu się pamięć ludzka bierze udział, ale nie o każdym uczeniu się można mówić, że jest pamięciowe. Tego ro­dzaju uczenie się zachodzi wtedy, gdy pewne treści chcemy za­pamiętać dosłownie, aby je w razie potrzeby dokładnie reprodu­kować. Uczenie się pamięciowe polega na powtarzaniu tekstu do . całkowitego, dosłownego zapamiętania go. Wszystkie wzory, prawa, zasady, daty historyczne, teksty wierszy, wymagają za­pamiętania dosłownego i wiernego odtworzenia. Pomyłki w da­tach historycznych, czy we wzorach, prowadzą do poważnych nie­ porozumień. Niedokładne opanowanie zasad ortografii powodu­je w czasie pisania popełnianie błędów przez całe życie. Uczenie się pamięciowe w nauczaniu szkolnym jest szeroko stosowane.

Uczenie się przez próby i błędy. Uczenie się pamięciowe nie zawsze występuje w czystej formie. W warun­kach, gdy trzeba poznać nowy układ elementów lub nieznaną sy­tuację nie można się ich nauczyć, ale najpierw trzeba je poznać. Poznanie następuje przez wykonanie wielu prób. Jeśli mamy roz­wiązać nieznane nam zadanie, to stosujemy różnego rodzaju spo­soby, licząc, że trafimy na właściwy, który pozwoli zadanie roz­wiązać. Wykonując kolejne próby nie od razu trafiamy na właści­wy sposób rozwiązania i zanim go osiągniemy popełniamy róż­norodne błędy. Wreszcie znajdujemy właściwy sposób, rozwią­zujemy zadanie, zapamiętujemy go i będziemy korzystali z niego przy rozwiązywaniu każdego zadania o podobnym układzie da­nych. Nauczyliśmy się nowego sposobu rozwiązywania zadania przez stosowanie prób, w których popełnialiśmy wiele błędów. Ten rodzaj uczenia się wykazuje dużo podobieństw do ćwiczenia, w czasie którego doskonali się coraz bardziej mechanizm skutecz­nego działania. Pamięć też odgrywa tutaj ważną rolę, gdyż poma­ga zapamiętać te elementy działania, które prowadzą do osiąg­nięcia pozytywnego wyniku.

Uczenie się sensoryczne było omawiane poprzed­nio. Opiera się ono na odruchach warunkowych i polega na koja­rzeniu bodźca zmysłowego z naturalną reakcją organizmu. Stoso­wane wzmocnienie bodźca lub prawidłowej reakcji staje się nie­zbędnym warunkiem, aby jednostka nauczyła się czegoś, tzn. zmieniła swoje zachowanie.

Uczenie się przez rozwiązywanie problemów ma bardzo dużo zwolenników, do których należeli tacy pedagogowie, jak: J. Dewey, E. Claparede, a z polskich W. Okoń. Przenieśli oni akcent w uczeniu się z pamięci na myślenie, wykazując wielką rolę myślenia w poznawaniu świata. Założeniem tego uczenia się jest aktywność jednostki w czasie nauki. Dzięki temu sama do­chodzi do rozwiązania zadań, trwale opanowuje treści nauczania i wyuczony materiał umie zastosować w nowych sytuacjach. No­wy materiał jest opanowany operatywnie, a nie statycznie, uczeń nie czeka, aby mu wszystko podano do wiadomości, ale sam szuka.

Nie wszystkie zadania stawiane przed uczniem są dla niego problemami. Problemem jest zadanie zawierające określoną trud­ność, nieznacznie przekraczającą możliwości intelektualne ucz­nia. Wszystkie zadania, które znacznie przekraczają możliwości ucznia, przestają być dla niego problemami. Uczenie się przez rozwiązywanie problemów przechodzi przez następujące etapy:

a)    uświadomienie sobie problemu i wyodrębnienie trudności do pokonania,

b)    szukanie w posiadanej wiedzy podstaw do rozwiązania pro­blemu,

c)    ustalenie hipotez prowadzących do poprawnego rozwiązania,

d)    weryfikacja hipotez i znalezienie właściwej dającej rozwią­zanie problemu,

e)    rozwiązanie problemu.

W rozwiązywaniu problemu dużą rolę odgrywa myślenie, a ana­liza i synteza, obok rozumowania, stają się podstawowymi ope­racjami. Dzięki nim uczący się wyodrębnia związki i zależności między wielkościami, ustala pewne działania logiczne zgodne z założeniami. Pokonywanie trudności uczy samodzielności, roz­wija myślenie i zmusza do aktywnego udziału w opanowaniu treści uczenia się.