Istnieją różne definicje socjologii medycyny. Nas interesuje ujęcie, jakie podaje J. Szczepański: ?…socjologia w medycynie czyli badania nad społecznymi warunkami powodującymi choroby i mającymi wpływ na przebieg leczenia. Badania socjologiczne zmierzają tutaj do wskazania w jaki sposób warunki życia i pra­cy, stosunki między ludźmi, funkcjonowanie instytucji ekono­micznych i społecznych wpływają na powstanie chorób, ich przebieg i leczenie, a więc celem ich jest zwrócenie uwagi le­karza na czynniki społeczne, które mogą podnieść skuteczność jego zabiegów leczniczych i wskazać czynniki, które należy pro­filaktycznie eliminować ze środowisk życia i pracy, aby uchro­nić przed zapadnięciem w chorobę”.

Co spowodowało wprowadzenie socjologii do medycyny? Magdalena Sokołowska ? doktor medycyny, a także socjolog ? wskazuje na następujące przyczyny (M. Sokołowska, 1969): prze­miany w medycynie, przemiany demograficzne, przemiany w obrazie chorób, uspołecznienie opieki zdrowotnej. Kolejno omówimy wymienione przyczyny. Wymieniając jako jedną z nich przemiany w medycynie, wskazuje się na to, że zapobiega­nie chorobom wymaga współdziałania służby zdrowia z innymi instytucjami. Przykładem może być tutaj konieczność współpra­cy z instytucjami zajmującymi się ochroną środowiska natural­nego z uwagi na zanieczyszczenie wód, powietrza przez, np. prze­mysł produkujący m.in. środki do mycia, prania, a także przez przemysł spożywczy.

Zwraca się również uwagę na fakt, iż w leczeniu wielu chorób konieczna jest ingerencja w życie społeczne, np. w konflikty w miejscach pracy. Udział medycyny w rozwiązywaniu różnych problemów społecznych, związanych ze zdrowiem i chorobą, stwarza konieczność zainteresowania się wynikami badań socjo­logicznych.

Inną przyczyną wprowadzenia socjologii do medycyny są przemiany w nauce medycyny. Dotyczą one rozpowszechniania teorii wieloprzyczynowości choroby oraz akceptacji pojęcia cho­roby funkcjonalnej, tzn. choroby bez uchwytnego tła organicz­nego. Teoria wieloprzyczynowości choroby wskazuje, że powsta­nie choroby jest następstwem działania wielu czynników. M. So­kołowska podaje za J. E. Gordonem, że ,,o zdrowiu i chorobie rozstrzygają związki dynamiczne między trzema ogniwami; a) czynnikiem nazywanym ?bezpośrednią” lub ?specyficzną” przyczyną choroby (np. prątek gruźlicy), b) organizmem czło­wieka, c) środowiskiem obejmującym przyczynę bezpośrednią oraz organizm, przy czym choroba jest wynikiem nieprzystoso­wania do środowiska przyrodniczego, społecznego”. Ustalenie więc przyczyn chorób wymaga wielodyscyplinarnych badań, m.in. socjologicznych. Między in­nymi wyodrębniono taki zespół czynników, który określa się jako ?warunki” życia. Aby je bliżej określić, potrzebne były ba­dania socjologiczne.

Zmiany w sytuacji demograficznej społeczeństw polegają na wydłużaniu się życia ludzi, starzeniu się społeczeństwa. Z tymi „procesami związane są zmiany w epidemiologii. Choroby zakaź­ne ustępują miejsca chorobom przewlekłym. Leczenie tych cho­rób przebiega zupełnie inaczej. Oprócz leczenia istotne jest za­pobieganie chorobom. W zapobieganiu ważne miejsce zajmuje poddawanie się badaniom profilaktycznym, konieczność zmiany niewłaściwych nawyków, np. w zakresie odżywiania, picia al­koholu. W rezultacie ?potrzebne są sposoby, które potrafią prze­kształcić zachowanie medyczne poszczególnych osób i grup społecznych w zachowanie pożądane, a następnie wmontują pożądane zachowanie medyczne w ogólne systemy wartości i wzory zachowania poszczególnych osób i grup”.

Kolejnym czynnikiem, który wpłynął na związek między me­dycyną a socjologią są zmiany w opiece zdrowotnej. M. Soko­łowska wskazuje na następujące problemy, które wiążą się z tymi zmianami: ?1) wzrost społecznych form finansowania opieki zdrowotnej, 2) przemiany w stosunkach między lekarzem a pa­cjentem, 3) ?medyczne” potrzeby pacjentów”. Po II wojnie światowej rozwija się bezpłatna forma leczenia oparta na ubezpieczeniu społecznym. Z opieki zdrowot­nej korzystają ludzie pochodzący z różnych klas, warstw i grup

społecznych. Zmienia się więc pacjent, powstają nowe oczeki­wania kierowane po<^ adresem służby zdrowia. Przemianie ule­gają także stosunki lekarz-pacjent. Ze względu na bezpłatność opieki zdrowotnej znika między innymi bariera ekonomiczna.

Jak widzimy, również i zmiany w organizacji służby zdrowia,, objęcie opieką dużych mas ludności oraz złożoność życia współ­czesnego powodują konieczność współpracy między medycyną a socjologią. Daleko posunięta specjalizacja wśród lekarzy nie stanowi ułatwienia w rozwiązywaniu powstałej sytuacji. Może właśnie tutaj powinno znaleźć się miejsce dla pielęgniarki przy­gotowanej do rozwiązywania różnych problemów psychicznych i społecznych pacjenta.

Socjologia medycyny jest nauką młodą. Zainteresowanie dla nauk społecznych w medycynie datuje się od połowy XIX wie­ku, kiedy to Rudolf Virchov przedstawiciel medycyny społecz­nej stwierdził, że ?medycyna niepostrzeżenie zawiodła nas. w dziedzinę socjologii i postawiła przed palącymi zagadnieniami współczesności”. Pod koniec lat trzydziestych XX wieku socjolog Bernhard J. Stern zaintereso­wał się problematyką zdrowia. W 1927 r. wydał książkę na te­mat zagadnień socjologicznych w medycynie. Właściwy jednak rozwój socjologii medycyny nastąpił w latach czterdziestych i pięćdziesiątych w związku z rozwojem badań socjologicznych.

Socjologia medycyny jako nauka bada uwarunkowania społeczne zdrowia, profilaktyki, choroby, leczenia i rehabilitacji, analizuje zachowania medyczne jednostek i grup, uwzględniając cechy społeczne badanych. Jest również zainteresowana skutka­mi społecznymi działań, które podejmuje medycyna, poszukuje odpowiednich do warunków społecznych oddziaływań na zdro­wie ludności.