marzec 23rd, 2012 
admin Na wyższym poziomie regulacji czynności działają mechanizmy struktur poznawczych. Są to schematy dynamiczne (nastawienia) o różnym stopniu ogólności. Te o najwyższym stopniu ogólności nastawione są na odbiór pobudzeń nie dotyczących pojedynczych zdarzeń, ale ich sensu. Człowiek w tym systemie regulacji zdolny jest do podejmowania zadań nadrzędnych, przewidywania nie tylko czynności, ale i ich następstw. To, co człowiek robi, nie jest już tylko serią czynności”, ale stanowi zwarty układ działań w tworzeniu celów życiowych i sposobów ich realizacji.
Pioces tworzenia się struktur poznawczych wiąże się ze stałym dopływem informacji, których organizacja tworzy określoną sieć poznawczą. Sieć poznawcza warunkuje styl poznawczy jednostki. Pozwala to na łączenie różnorodnych informacji i czynności w jedną całość, wyodrębnienie i różnicowanie elementów z nie zróżnicowanej całości. Jak dowodzą badania ludzie różnią się pod względem stylu poznawczego. Wyraża się to w różnym sposobie spostrzegania. Spostrzeganie jednych jest całkowite, słabo wyodrębniające przedmioty z tła, na którym się znajdują. Jednostki z uszkodzeniami mózgu mają trudności z wyodrębnieniem przedmiotu i tła. Nie mogą się oderwać od kontekstu treści przy rozpatrywaniu problemów intelektualnych. Również ludzie dorośli beż uszkodzeń mózgu dzielą się na dwie grupy, jedni spostrzegają w sposób całościowy mało zróżnicowany, drudzy w sposób analityczny wyodrębniający poszczególne przedmioty. Osoby o spostrzeganiu całościowym, globalnym, określa się jako ?zależne od pola” percepcyjnego (spostrzeżeniowego), osoby o spostrzeganiu analitycznym jako ?niezależne od pola”. Dalsze badania w tym zakresie udowodniły, że różnicom w spostrzeganiu towarzyszą również różnice w innych dziedzinach życia psychicznego. Takie właściwości jednostki, jak: poczucie odrębności, sposoby reagowania w trudnych sytuacjach, pozostają w ścisłym związku ze stylem poznawczym.
Stwierdzono również, że zależność lub niezależność od pola percepcyjnego wpływa na inne właściwości psychiczne jednostki. Dotyczy to przede wszystkim ?psychologicznego zróżnicowania”. Początkowo u małego dziecka system poznawczy jest mało zróżnicowany, ale z rozwojem różnicuje się coraz bardziej, a dalszą konsekwencją tego jest zróżnicowany obraz świata i obraz własnej osoby. Ludzie dorośli są bardziej zróżnicowani niż dzieci, chociaż różnią się między sobą stopniem zróżnicowania.
Mechanizmy regulacyjne pełnią funkcję dającą się przyrównać do procesu programowania (J. Reykowski, 1966). Układanie programów złożonych nie jest czynnością prostą i nie polega na kombinowaniu nowego programu z programów prostych.’ Programy złożone wymagają porządkowania i łączenia elementów w nowe sensowne całości, mające zasadnicze znaczenie dla jednostki. Żeby zaprogramować jakąś czynność trzeba mieć odpo-wiedni zasób informacji na ten temat, przetworzyć je na treści potrzebne do danego programu i zastosować w nim. Z otaczającego świata dociera do człowieka bardzo dużo informacji, często w sposób chaotyczny, należy je uporządkować, aby móc z nich właściwie korzystać. Człowiek musi więc dysponować odpowiednimi urządzeniami pozwalającymi na porządkowanie informacji dochodzących z otoczenia. Jest to możliwe dzięki funkcjonowaniu u człowieka sieci powiązań między dopływającymi do niego informacjami a reakcjami jakie mogą wywołać i następstwami tych reakcji. Pozwala to również na łączenie różnorodnych informacji w jedną całość i poznawanie nie tylko aktualnego świata w jego realnych formach, ale również tworzenie własnego obrazu świata w formach udoskonalonych. W umyśle człowieka tworzy się idealny obraz świata.
Podobnie powstaje idealny obraz własnego ja, obok ja realnego. Ja idealne jest wyobrażeniem siebie takim, jakim chciałoby się być. Aby jednak powstało ja idealne musi się najpierw wyodrębnić ja realne, z którego jednostka nie jest w pełni zadowolona. Ja realne zaczyna się u małego dziecka wtedy, gdy zaczyna ono wyodrębniać własną osobę z otoczenia. Dziecięcy egocentryzm nie zawsze pozwala odróżnić własne ,,ja” od ,,nie-ja” (dziecko wykazuje skłonność do przypisywania otoczeniu własnych stanów). Odróżnienie ,,ja” od ,,nie-ja” następuje na skutek doświadczeń, w wyniku których dziecko wyodrębnia własne cechy indywidualne, pragnienia, życzenia od cech otoczenia.
Ukształtowanie się własnego ,,ja” ma duży wpływ na rozwój samooceny własnych możliwości. Samoocena może się kształtować u dziecka na różnych poziomach jako samoocena zawyżona, adekwatna i zaniżona. Samoocena zawyżona występuje wtedy, gdy dziecko przecenia swoje możliwości i przewiduje znacznie wyższe wyniki, niż może osiągnąć. Przy samoocenie zaniżonej przewiduje uporczywie niższe wyniki, niż może osiągnąć, a więc nie docenia swoich możliwości. Dzieci z samooceną zawyżoną, gdy dorosną będą podejmować zadania trudne, chociaż ich możliwości nie uzasadniają tego. Gdy zadanie trudne rozwiążą, wówczas osiągają więcej niż mogą i to daje im dużo zadowolenia. Gdy zaś nie uda się rozwiązać podjętego zadania, popadają w stan frustracji i konfliktów z otoczeniem. Badania wykazały, że osoby z zawyżoną samooceną wykazują małą odporność w sytuacjach zagrożenia i niepowodzenia.
Ukształtowanie nietrafnej oceny własnych możliwości i pozycji wśród innych powoduje zaburzenia w funkcjonowaniu osobowości, a skutkiem tego człowiek nie jest zdolny do właściwego radzenia sobie w sytuacjach trudnych, z których, najczęściej wycofuje się. Dotyczy to zarówno osób z zawyżoną, jak i zaniżoną samooceną.
Osobowość w dotychczasowej prezentacji polega na scalaniu różnych mechanizmów: poznawczych, emocjonalnych, motywacyjnych, regulujących zachowanie się jednostki oraz na utrzymaniu hierarchii celów i kontroli własnego działania. Mimo różnorodnych celów, które człowiek pragnie osiągnąć, zasadnicze kierunki jego działania są zintegrowane i one w sposób zdecydowany wyznaczają linię życiową człowieka.
Ustalenie hierarchii i celów wynika z tego, że człowiek o dojrzałej osobowości na ogół nie działa pod wpływem chwilowego kaprysu, a jego zachowanie nie jest wypadkową oddziaływań zewnętrznych, ani zachcianek, choć to może się zdarzyć. Człowiek działa w sposób uporządkowany, a cele mniej ważne ‚ przesuwa na plan dalszy. W wielu wypadkach człowiek rezygnuje z doraźnych celów na rzecz celu głównego, do którego zbliża się stopniowo.
Osobowość, jako centralny system regulacji czynności, umożliwia również przystosowanie jednostki do otoczenia, do jego wymagań i zmian, jakie się w otoczeniu dokonują. Dlatego funkcjonowania osobowości nie można badać w oderwaniu od środowiska, w którym człowiek żyje. Człowiek o osobowości zintegrowanej może przejawiać zaburzenia w przystosowaniu się do otoczenia, np. chory w szpitalu, psychopata, osobnik głuchy na potrzeby innych, realizujący tylko swoje egoistyczne cele. Dlatego mówiąc o osobowości należy mieć na uwadze również stosunek człowieka do środowiska społecznego. Niektórzy psychologowie (J. Nuttin, 1968) wyraźnie akcentują doniosłość relacji między osobowością a światem otaczającym. Osobowość nie może się rozwijać prawidłowo w izolacji od otoczenia, gdyż nie można jej rozpatrywać jako układu niezależnego od środowiska, w którym jednostka żyje. Osobowość ma wielopłaszczyznową strukturę dynamiczną, która będąc prawidłowo ukształtowana, umożliwia człowiekowi poprawne stosunki z otoczeniem społecznym, w którym ma również swój udział.
Posted in