SPOSOBY POZNAWANIA ŚRODOWISKA

Jeśli zadaniem pedagogiki społecznej jest przekształcanie śro­dowiska, to wskazane jest dokładne poznanie go. Znajomość działających czynników warunkuje skuteczność udzielanej pod­opiecznym pomocy i opieki. Nie można zaplanować rodzaju od­działywań wychowawczych kompensujących, jeśli się nie zna sytuacji wychowawczej domu, podobnie, jak nie można organi­zować zabiegów profilaktycznych, leczniczych oraz pomocy ma­terialnej, bez rozeznania stanu zdrowia członków rodziny i ich warunków bytowych.

Poznawanie warunków środowiskowych człowieka realizuje się przez prowadzenie indywidualnych rozmów z zainteresowaną osobą, przez wywiady społeczne i opiekuńcze, obserwacje oraz badanie dokumentacji. Celem tych działań jest zebranie szczegó­łowych, obiektywnych informacji, które po przeanalizowaniu staną się podstawą do podjęcia decyzji o kierunku działania.

Do najważniejszych i najczęściej stosowanych metod należą: wywiad i rozmowa. Wywiad polega na zbieraniu wia­domości od osób, które znają środowisko i mogą dostarczyć o nim szczegółowych danych. Rozmowa różni się od wywiadu tym, że informacje zbieramy od osoby zainteresowanej, a nie od osób trzecich (rodziców, członków rodziny).

Wyróżnia się dwa rodzaje wywiadów: środowiskowy i opiekuńczy. Celem wywiadu środowiskowego jest zgro­madzenie wiadomości o danym środowisku, natomiast w wywia­dzie opiekuńczym zbiera się wiadomości o podopiecznym, które­mu mamy pomóc w zakresie materialnym, psychicznym (rozła­dowanie napięć emocjonalnych) czy innym. W działalności pielęg­niarek przeważają wywiady opiekuńcze.

To, czy dzięki wywiadowi uda się zdobyć interesujące nas in­formacje, zależy od przygotowania się do niego i umiejętnego przeprowadzenia. Praca przygotowawcza do wywiadu środowis­kowego czy opiekuńczego polega na zapoznaniu się z dokumen­tacją środowiska, z-sytuacją zdrowotną, higieniczną, mieszkanio­wą podopiecznego, z treścią udzielanych poprzednio zaleceń, aby móc przy następnej bytności skontrolować, jak dalece rodzina zastosowała się do nich. Posiadanie licznych informacji o oso­bach, z którymi przeprowadzamy wywiad i wykorzystanie ich w trakcie rozmowy dla podkreślenia, że znamy sytuację, zobowią­zuje ludzi .do prawdziwego przedstawiania faktów. Znajomość składu rodziny, rodzaju wykonywanej pracy i istniejących trud­ności świadczy o tym, że interesujemy się nią i chcemy jej pomóc. Ten moment sprzyja nawiązaniu lepszego kontaktu i wytworze­niu zaufania.

Każdy wywiad musi mieć jasno sprecyzowany cel, gdyż od niego zależy dobór pytań skierowanych do rozmówcy. Schemat wywiadów dobrze jest opracować w postaci punktów czy dys­pozycji w zeszycie podręcznym, aby przed wejściem do rodziny _ przypomnieć sobie jakie zagadnienia mamy poznać. W zasadzie nie sporządza się kwestionariusza pytań, aby sama rozmowa nie miała zbyt urzędowego charakteru. Z tych samych względów uni­kamy prowadzenia notatek w czasie wywiadu. Pytania najlepiej jest formułować w taki sposób, aby umożliwiły szerszą wypo­wiedź osoby, z którą rozmawiamy. To nie jest łatwe i tego trzeba

się nauczyć, gdyż tylko szersza, samodzielna odpowiedź umożli­wia nam orientację, jaki rodzaj kłopotów ma dana osoba, jak na nie reaguje i jakie są ich przyczyny.

Z punktu widzenia potrzeb działalności społecznej i zawodowej pielęgniarki, wywiad powinien dostarczać wiadomości z nastę­pujących dziedzin:

  1. Stan rodziny, jej liczebność, wiek poszczególnych osób, wykonywane przez nich zawody, miejsca zatrudnienia, posiadane wykształcenie.
  2. Warunki mieszkaniowe, liczbą pomieszczeń, metraż przypa­dający średnio na osobę, wyposażenie mieszkania w urządzenia higieniczno-sanitarne i sprzęt pomocniczy (pralka, lodówka, fro­terka).
  3. Stan higieny mieszkania, higieny osobistej domowników, higieny żywienia, wypoczynku i pracy.
  4. Warunki materialne rodziny.
  5. Stan zdrowia członków środowiska rodzinnego.
  6. Poziom kultury środowiska rodzinnego. Zdolności, aspira­cje, dążenia i plany życiowe poszczególnych osób.   ,
  7. Postawy członków rodziny wobec zaleceń i wskazówek pie­lęgniarki i lekarza, zauważone zmiany jakie rodzina pod ich wpływem wprowadziła.
  8. Rodzaj zaburzeń występujących w życiu jednostek z tego środowiska i ich przyczyny (A. Kamiński, 1972).

Wywiady najczęściej prowadzi się w miejscu zamieszkania ro­dziny, łącząc je jednocześnie z obserwacją. Unika się w ten spo­sób rozbieżności między stanem faktycznym a relacjami słow­nymi podopiecznych. Możemy jednocześnie obserwować zacho­wanie się poszczególnych członków rodziny. Po przeprowadzeniu wywiadu trzeba z zebranego materiału opracować sprawozdanie, podając nie własne oceny i komentarze, ale obiektywne fakty i sformułowania relacjonowane przez podopiecznych. Opis powinien być zwięzły, rzeczowy, a przedstawione fakty uporządkowa­ne. W opisie powinno znaleźć się również to, co zostało zalecone do wykonania i co rodzina już zrealizowała ze wskazań poprzed­nio udzielonych.

Nie można dokładnie poznać sytuacji środowiskowej na pod­stawie jednego czy dwóch wywiadów. Każde zetknięcie się ze środowiskiem rodzinnym dostarcza nowych informacji, uzupeł­niając w ten sposób obraz ich życia i występujących braków, które należy usunąć. Wywiad spełnia więc rolę metody pozwa­lającej na sformułowanie właściwej diagnozy.

Następną metodą pozwalającą na poznanie środowiska rodzin­nego jest obserwacja. Polega ona na bezpośrednim spo­strzeganiu faktów i zjawisk zachodzących w badanym środowis­ku (zjawiska natury zdrowotnej, higienicznej, kulturowej, spo­łecznej). Pielęgniarki prowadzą raczej obserwacje wycinkowe bądź na terenie przychodni, bądź w domach podopiecznych w trakcie rozmów i wywiadów.

Obserwacja jako metoda zbierania wiadomości jest wartościo­wym sposobem poznania, ale dość trudnym i wymaga dobrego przygotowania. Obserwacja, podobnie jak i wywiad, musi mieć jasno sprecyzowany cel, wskazujący na to, co należy obserwo­wać. Przedmiotem obserwacji mogą być zjawiska i -prawy, jak np. sposób poruszania się inwalidy i wykonanie czynności samo­obsługi, zachowanie się osób starszych, stosunek do nich domow­ników, układ wzajemnych stosunków w rodzinie, stan higienicz­ny mieszkania, sposób przygotowania posiłku dla niemowlęcia, rozwój fizyczny dzieci, ich zachowanie i reakcje itp. Prowadząc obserwację nastawiamy się na rejestrację reakcji bardziej trwa­łych, z których można wyprowadzić bardziej prawdziwe wnioski. Po dokonaniu obserwacji notujemy w sprawozdaniu to wszystko, co spostrzegaliśmy, bez własnych komentarzy.

Dodatkowym źródłem informacji o osobach środowiska rodzin­nego jest dokumentacja medyczna w postaci kart zdrowia, kart choroby) książeczki zdrowia, wyników badań itp. Jest ona prowadzona przez pielęgniarki zatrudnione w różnych poradniach, w higienie szkolnej, przez lekarzy, a czasem przez położne. Tam, gdzie to jest możliwe wykorzystuje się ustne rela­cje innych pracowników znających dane środowisko rodzinne i współpracujących z przychodnią, np. opiekunów społecznych. Ich wypowiedzi notuje się w odpowiedniej karcie. Jeśli dokumen­tacja ma być faktyczną pomocą w rozwiązywaniu trudności ro­dziny, to trzeba ją skrupulatnie prowadzić.

Diagnoza, którą na podstawie zebranych materiałów należy opracować, jest rodzajem hipotezy sprawdzanej później. Pojęcie diagnozy oznacza rozpoznanie jakiegoś stanu rzeczy i jego ten­dencji rozwojowych na podstawie stwierdzonych objawów i zna­jomości ogólnych prawidłowości (S. Ziemski, 1973).

Diagnozę, zależnie od przedmiotu lub zjawiska, jakiego doty­czy, stawiają: lekarz, nauczyciel, psycholog, inżynier, eksperci różnych dziedzin, a między nimi również pracownicy społeczni. Ci ostatni formułują diagnozę społeczną. Jest to ukierunkowane rozpoznanie na te społeczne uwarunkowania losów jednostki, które wynikają z warunków istniejących w jej środowisku ro­dzinnym, miejscu pracy lub nauki. ?Postawienie diagnozy prowa­dzi do planowania działalności mającej wzmocnić badaną jed­nostkę lub członków grupy, nastawić ich wolę na pokonywanie zła oraz dostarczyć pomocy z zewnątrz”.

Istnieje wiele sytuacji w życiu rodzinnym, z którymi sami jej członkowie nie zawsze potrafią sobie poradzić, dlatego powołano do działania pracowników socjalnych, kuratorów sądowych, pie­lęgniarki środowiskowe czy opiekunów społecznych mających pomóc rodzinie. Wiemy z doniesień prasowych, że u części mło­dzieży stwierdza się zaburzenia w zachowaniu, przejawy niedo­stosowania społecznego, a nawet wykolejenia. Ważną sprawą bę­dzie więc niesienie pomocy rodzicom, aby nie dopuścić do takiego stanu, a jeśli już zaistnieje ? umiejętnie go likwidować. Poznanie przyczyn pozwala na właściwy dobór środków działania prowa­dzących do zlikwidowania niepożądanego stanu rzeczy czy wy­stępującego zjawiska.

Pracownik społeczny, w trakcie rozpoznawania sytuacji, powi­nien jeszcze zorientować się jakie potencjalne siły tkwią w da­nym środowisku, na których może się oprzeć, czy które można uruchomić w toku działalności rewalidacyjnej.

Opracowanie diagnozy społecznej wymaga dużej znajomości środowisk i ich problemów, znajomości metod działania i posia­dania własnych doświadczeń życiowych. Poza kompetencjami pracownik społeczny (w tym także i pielęgniarka) powinien re­prezentować duże walory etyczno-moralne regulujące jego stosu­nek do podopiecznych, aby nie miało miejsca wykorzystywanie osób, którym ma pomagać lub niezamierzone szkodzenie im, np. przez nieprzestrzeganie tajemnicy zawodowej.

Pielęgniarki środowiskowe, które pragną, aby ich działania w stosunku do podopiecznych były bardziej skuteczne, powinny sformułować diagnozę pielęgniarską. Pomaga ona bardziej wni­kliwie poznać zależności między faktami oraz rozważać różne warianty postępowania, aby spośród nich wybrać ten, który wy­daje się najbardziej Właściwy w danej sytuacji. Przyjęcie takiego sposobu postępowania przynosi nie tylko korzyści podopiecz­nym ? poprawia się opieka nad nimi ? ale również pielęgniarce daje więcej zadowolenia, a samą pracę czyni ciekawszą.

Diagnoza pielęgniarska jest rozpoznaniem całokształtu zagad­nień zdrowotnych i społecznych podopiecznego i środowiska, ich przyczyn i tendencji rozwojowych na podstawie zauważonych objawów i znajomości ogólnych prawidłowości.

Znajomość ogólnych prawidłowości podawanych przez pod­ręczniki pozwala na:

a)    przyporządkowanie stwierdzonych objawów do określonego typu lub gatunku,

b)    wnioskowania o tym jakie mogą być dalsze następstwa.

Spróbujemy wyjaśnić to na przykładzie. Spostrzegamy, że bieg­nący przed nami przechodzień upadł i nie może się podnieść. Przy próbach pomocy podniesienia go, stwierdza on dotkliwy ból koń­czyny. Dokonując oględzin staramy się przypomnieć opisy róż­nych uszkodzeń mechanicznych, a więc stłuczenia, zwichnięcia i złamania. Teraz porównujemy, któremu uszkodzeniu odpowiada stwierdzone u poszkodowanego. W ten sposób drogą eliminacji dochodzimy do postawienia rozpoznania (diagnozy). Od ustalenia poprawnej diagnozy będzie zależało postępowanie przy udziela­niu pierwszej pomocy.

Prowadzenie przez pielęgniarki dokładnych opisów u wszyst­kich podopiecznych zmian zachodzących w ich samopoczuciu, reakcjach i zachowaniach, a także działania zastosowanych środ­ków, umożliwia dokonywanie porównań i szukanie pewnych pra­widłowości. Ułatwia to wyprowadzanie wniosków dotyczących stosowanych środków i ich skuteczności. Ma to duże znaczenie dla praktyki, gdyż ułatwia przewidywanie następstw i podejmo­wanie działań profilaktycznych w celu zabezpieczenia chorego przed wystąpieniem poważniejszych zaburzeń.

W działalności pielęgniarki środowiskowej mamy wiele sytua­cji, w których ona sama musi podjąć decyzję, np. w nagłych za­chorowaniach, zagrożeniach’, wypadkach przy pracy, gdy jest ona jedynym pracownikiem fachowym, który wie, jak należy w danej sytuacji postąpić. Z tych powodów należy w trakcie nauki szkol­nej dobrze opanować wiadomości, aby móc je zastosować w sy­tuacjach nietypowych, często nagłych.

Both comments and pings are currently closed.

Comments are closed.