marzec 23rd, 2012 
admin Organizm zawsze reaguje w sposób specyficzny na bodźce docierające do niego. Jest to możliwe dzięki układowi nerwowemu. Budowy układu nerwowego nie będziemy, na tym miejscu omawiać szczegółowo, ponieważ będzie to przedmiotem nauki anatomii. Zwrócimy tylko uwagę na jego podstawowe struktury i funkcje.
W skład układu nerwowego człowieka wchodzą między innymi neurony. Są to wydłużone komórki, wyspecjalizowane w przewodzeniu pobudzeń. Neuron składa się z ciała komórki, krótkich wypustek ? dendrytów ? i długiej wypustki, zwanej neurytem lub aksonem. Niekiedy neuryt ma odgałęzienie boczne w postaci dodatkowej wypustki lub kilku wypustek.
Ciało komórki nerwowej zbudowane jest z jądra komórkowego i cytoplazmy. Pełni ono funkcje odżywcze neuronu i zaopatruje go w niezbędne substancje, potrzebne do sprawnego działania. Ciało komórki otoczone jest błoną o dużej pobudliwości. Skupiska komórek tworzą tak zwaną istotę szarą, a skupiska neurytów i dendrytów istotę białą.
Długie wypustki neuronu łączą się w wiązki i tworzą włókna zwane nerwami. Neurony tworzą tkankę nerwową i spełniają w organizmie trzy główne funkcje. Pierwsza funkcja to odbiór bodźców działających na organizm. Komórki nerwowe tego typu są rozmieszczone w narządach zmysłowych zwanych receptorami. Druga funkcja to łączenie poszczególnych komórek nerwowych w celu przenoszenia procesu pobudzenia z jednych na drugie. Są to tzw. komórki asocjacyjne. Wreszcie trzecia funkcja polega na uruchamianiu narządów wykonawczych zwanych efektorami. Te trzy funkcje komórek układu nerwowego decydują o czynnościach i działaniu organizmu jako całości.
W tkance nerwowej wyodrębnia się drogi nerwowe, po których przebiegają pobudzenia. Wraz z neuronami asocjacyjnymi tworzą one całe arterie służące do przewodzenia impulsów między poszczególnymi częściami układu nerwowego, a tym samym między różnymi narządami organizmu. Oprócz dróg nerwowych występują większe zespoły neuronów wykonujących analogiczne czynności. Zostały one nazwane ośrodkami nerwowymi. Do jednych z nich prowadzą drogi nerwowe od receptorów i te nazywa się dośrodkowymi albo aferentnymi. Inne drogi nerwowe przewodzą proces nerwowy od ośrodków do narządów wykonawczych i są one zwane odśrodkowymi lub eferentnymi. Drogami nerwowymi połączone są również ośrodki nerwowe znajdujące się w różnych częściach organizmu.
Proces w tkance nerwowej występuje w dwóch postaciach ? jako proces pobudzenia i hamowania. Pobudzenie aktywizuje do działania komórki nerwowe, które uruchamiają narządy organizmu, a niektóre z nich stają się podłożem procesów psychicznych. Natomiast proces hamowania powstrzymuje aktywność układu nerwowego, co powoduje ustanie aktywności motorycznej i gruczołowej organizmu, a więc narządów wykonawczych, jak również powstrzymanie funkcji psychicznych. Neuryty pokryte są osłonkami spełniającymi rolę izolacji, dzięki czemu wszystkie procesy zachodzą w neurycie, a nie poza nim. Stan pobudzenia w neuronie biegnie zawsze w jednym kierunku: od dendrytu ? poprzez ciało komórki ? do neurytu. Nerwy spełniają jakby rolę kabli, po których przebiegają sygnały do różnych części układu nerwowego.
Synapsy. Aby sygnały przebiegały sprawnie, muszą istnieć dobre połączenia między poszczególnymi neuronami. Zakończenie neurytu jednego neuronu otaczają komórki innego, tworząc kontakty czynnościowe, zwane synapsami. Odgrywają one ważną rolę w przekazywaniu stanu pobudzenia w układzie nerwowym. Podstawową cechą układu nerwowego jest pobudliwość i zdolność przewodzenia impulsów. Energia przewodzenia impulsów nerwowych pochodzi z samego nerwu, nie z bodźca wprowadzającego włókno nerwowe w stan czynny.
U człowieka można dokonać podziału na dwa układy nerwowe. Pierwszy ? zwany układem somatycznym, dzieli się na ośrodkowy (centralny) i obwodowy. W skład ośrodkowego układu nerwowego wchodzi mózgowie i rdzeń kręgowy, a do obwodowego zalicza się między innymi nerwy czaszkowe i rdzeniowe.
Jeżeli za podstawę podziału włókien nerwowych weźmie się kierunek przewodzenia, to wszystkie nerwy można podzielić na dwie grupy. Włókna nerwowe przewodzące pobudzenia do ośrodkowego układu nerwowego nazywają się dośrodkowymi (aferentnymi), natomiast włókna nerwowe przewodzące impulsy od ośrodkowego układu nerwowego nazywa się odśrodkowymi (eferentnymi). Ponieważ włókna nerwowe odśrodkowe łączą ośrodkowy układ nerwowy z narządami ruchu, nazywa się je niekiedy włóknami nerwowymi ruchu. Włókna nerwowe dośrodkowe łączą komórki z ośrodkami układu, stąd ich druga nazwa ? włókna nerwowe czuciowe.
W obwodowym układzie nerwowym wyróżniamy 12 par nerwów czaszkowych i 31 par nerwów rdzeniowych. Nerwy czaszkowe dzieli się na trzy grupy: a) nerwy dośrodkowe czuciowe, b) nerwy odśrodkowe ruchu, c) nerwy zarówno dośrodkowe, jak i odśrodkowe. Nerwy rdzeniowe dzieli się na szyjne, piersiowe, lędźwiowe i krzyżowe.
Drugim układem nerwowym jest układ autonomiczny, zwany również wegetatywnym. Zarządza on czynnościami narządów wewnętrznych, jest niezależny od woli człowieka i dzieli się na układ współczulny (sympatyczny) i przy współczuł n y (parasympatyczny). Są to układy o przeciwstawnym działaniu.
Układ współczulny rozmieszczony jest po obu stronach rdzenia kręgowego, działa przeważnie jako całość. Przy podnieceniu emocjonalnym przyspiesza pracę serca i rozszerza naczynia krwionośne mięśni i serca, zwężając jednocześnie naczynia skóry i narządów trawienia.
Układ przywspółczulny nie zawsze działa jako całość. Rozmieszczony jest w rejonie czaszki i kręgów krzyżowych, a jego główna rola polega na regulowaniu funkcji trawienia i wydalania.
Należy również wymienić i podkreślić ważną rolę tworu siatkowatego, rozmieszczonego w różnych częściach pnia mózgu. Drogi wstępujące tworu siatkowatego biegną do kory
mózgu, pobudzając ją do działania. Drogi zstępujące układu prowadzą do rdzenia kręgowego wpływając hamująco lub pobudzająco na odruchy i napięcia mięśni. Funkcja tworu siatkowatego polega przede wszystkim na regulowaniu aktywności całego mózgu. Poszczególne części tworu wpływają na skupienie uwagi i są niezbędne dla procesów świadomości. Zniszczenie dróg wstępujących prowadzi do utraty przytomności. Działalność tworu siatkowatego wiąże się ze stanem ogólnym pobudzenia organizmu, z podtrzymywaniem czuwania, a w momencie zmęczenia organizmu ? z procesem snu.
Ośrodkowy układ nerwowy mieści się w dwóch podstawowych częściach: w rdzeniu kręgowym i mózgowym.
Rdzeń kręgowy mieści się w kręgosłupie i ma kształt wrzecionowaty.
W rdzeniu kręgowym umiejscowione są ośrodki wpływające na czynności narządów wewnętrznych. Ośrodki te wraz z włóknami nerwowymi docierającymi do narządów wewnętrznych tworzą obwodowy układ współczulny i przywspółczulny. Zmiany spowodowane przez układ współczulny prowadzą do mobilizacji energii w ustroju w czasie intensywnej pracy lub wysiłku. Przy pobudzeniu układu przywspółczulne- go powstają dogodne warunki do spokoju i odpoczynku.
Mózgowie składa się z mózgu i pnia mózgu. Do mózgu zalicza się półkule mózgu, a do pnia mózgu należą: międzymózgowie, śródmózgowie i tyłomózgowie.
W skład półkul mózgu wchodzą następujące struktury:
Kora mózgowa pokrywająca półkule mózgu ma duże znaczenie dla wyższych czynności nerwowych. Stronę zewnętrzną kory mózgowej stanowi istota szara, a wewnętrzną biała. W korze mózgowej znajdują się cztery płaty: czołowy, ciemieniowy, skroniowy i potyliczny. Półkule mózgu rozmieszczone są symetrycznie i jedna znajduje się po prawej, a druga po lewej stronie ciała. Funkcje lewej strony ciała regulowane są przez prawą półkulę; a prawej przez lewą półkulę.
Stwierdzono, że pewne odcinki kory mózgu mają duże znaczenie dla przebiegu określonych procesów. Miejsca te nazwano okolicami projekcyjnymi kory mózgu. Wyróżnia się: okolicę czuciową, zajmującą część płatów ciemieniowych, okolicę ruchową mieszczącą się w tylnej części płatów czołowych. Okolica wzrokowa znajduje się w części płatów potylicznych. Zniszczenie tego ośrodka powoduje zaburzenia w odbiorze wrażeń wzrokowych. Okolica słuchowa umieszczona jest w płatach skroniowych. Ośrodki mowy znajdują się w półkuli lewej w płacie czołowym i skroniowym. Ośrodki węchowe mieszczą się w węchomózgowiu, a smakowe w węchomózgowiu, częściach płatów czołowych i ciemieniowych.
Dawniej sądzono, że w mózgu można wyodrębnić określone części odpowiedzialne za każdą funkcję psychiczną organizmu. Potem uważano, że mózg funkcjonuje jako całość, a obecnie przyjmuje się zasadę lokalizacji dynamicznej, która zakłada, że złożone funkcje organizmu nie są wynikiem działania zawsze tych samych ośrodków w mózgu. Ośrodki kształtują się w trakcie życia człowieka i tworzą zmienne układy wzajemnie powiązanych struktur znajdujących się w różnych częściach układu nerwowego. W tym ujęciu mózg nie jest zbiorem różnych ośrodków, lecz organizacją struktur, których elementy współdziałają ze sobą w powstawaniu i przebiegu różnych czynności fizycznych i psychicznych. Jeżeli jeden element zostaje uszkodzony, inny może przejąć jego funkcję.
Węchomózgowie umiejscowione jest na wewnętrznej powierzchni półkul mózgu. Jego budowa anatomiczna jest bardzo skomplikowana. Do węchomózgowia należy między innymi przednia część płata czołowego. Ma ono związek z podwzgórzem, za pośrednictwem którego wywołuje zmiany w czynnościach narządów wewnętrznych, ma również wpływ na procesy emocjonalno-motywacyjne. Ponieważ pewne struktury związane są z korą mózgu, której funkcje stanowią podstawę świadomości, mają one możliwość poddawania czynności wewnętrznych, w pewnym zakresie, świadomej kontroli. Węchomózgowie wywiera również wpływ na poziom czuwania organizmu, na przeżycia emocjonalne, zachowanie związane z popędem pokarmowym i seksualnym.
Doświadczenia przeprowadzane na zwierzętach pozwalają wnosić, że w węchomózgowiu zakodowane są również informacje dotyczące wartości bodźców. Uszkodzenie powoduje utratę informacji o bodźcach, które działały poprzednio na organizm. Węchomózgowie odgrywa również rolę w spostrzeganiu i czynnościach motorycznyćh. Podkreśla się jego znaczenie dla pamięci i uczenia się, co prawdopodobnie pozostaje w związku ze stwierdzeniem, że zakodowane są w nim informacje o bodźcach.
Posted in