Obok pojęcia instytucji używa się w socjologii także pojęcia systemu społecznego. System społeczny to zorganizowany układ elementów, tzn. układ zdolny do funkcjonowania, .w którym współuczestniczą wszystkie jego elementy. W każdym systemie społecznym możemy wyróżnić następujące elementy: ludzi, środ­ki materialne (np. urządzenia), podsystemy ? rozmaite grupy i instytucje, podział funkcji między nimi i specjalizację, układ stosunków wewnętrznych ? współdziałanie poszczególnych podsystemów, układ stosunków zewnętrznych, relacje syste­mu z innymi systemami, układ wartości ? stosunek do czło­wieka, do wzajemnych stosunków, system sterowania; czyli władzę.

Określimy bliżej wymienione elementy systemu społecznego na przykładzie organizacji służby zdrowia. Ludzie w systemie służby zdrowia to: lekarze, pielęgniarki, salowe, pracownicy spe­cjalistyczni, administracja, pacjenci. Środkami materialnymi są lokale szpitali, sanatoriów, przychodni, urządzenia znajdujące się w nich, całe wyposażenie. Do podsystemów można zaliczyć otwartą opiekę zdrowotną, opiekę społeczną, szkolnictwo me­dyczne. W ramach zaś wymienionych podsystemów możemy wy­mienić jako odrębne grupy ? instytucje: przychodnie, ambula­toria, pogotowia, apteki, szpitale, sanatoria, zakłady dla przewle­kle chorych. Układ stosunków wewnętrznych, to np. organizacja formalna wymienionych grup, sposób przyjmowania pacjentów, sposób komunikowania się. Układ stosunków zewnętrznych sta­nowi zagadnienie współpracy z instytucjami oświaty, przemy­słem farmaceutycznym, architektami, urbanistami itp. Do układu wartości zaliczamy: problemy kodeksu etycznego poszczególnych kategorii pracowników danego systemu społecznego, wzajemne stosunki między lekarzem a pielęgniarką, personelem białym a pacjentem. System sterowania to zagadnienie wzajemnego pod­porządkowania, system informacji, styl kierowania. Widzimy za­tem, że system społeczny służby zdrowia tworzy bardzo złożoną całość. Przy ocenie każdego systemu społecznego można wziąć pod uwagę następujące sprawy:

a)    zaspokojenie różnych istotnych potrzeb sił społecznych uczestniczących w danym systemie społecznym, np. potrzeb w zakresie szczepień, opieki nad dzieckiem;

b)    wytwarzanie przez system określonych usług i innych war­tości cenionych społecznie, czyli ulepszenie działań;

c)        inwestowanie w dobra materialne, np. w budowę szpitali, ośrodków rehabilitacji lub w ludzi ? w postaci szkoleń, dokształ­cania.

System społeczny służby zdrowia w Polsce Ludowej ma spe­cyficzne cechy w odróżnieniu od systemów zdrowia w ustroju kapitalistycznym. Służba zdrowia w naszym kraju jest specjali­styczną instytucją państwową i stanowi jeden z podsystemów. Powołana jest do realizacji zadań państwa w zakresie opieki profilaktyczno-leczniczej.

Służba zdrowia w Polsce charakteryzuje się tym, że jest:

1)           państwowa, tzn. należy i stanowi integralną część admini­stracji państwa, realizuje politykę zdrowotną państwa i jest przez państwo finansowana;

2)          powszechna, tzn. obejmuje opieką wszystkich obywateli państwa, stwarzając w tym celu odpowiednią organizację służby zdrowia oraz dając uprawnienia oraz bezpłatność w korzystaniu z opieki zdrowotnej;

3)    społeczna, tzn. działa na rzecz i w interesie społecznym;

4)           jednolita i kompleksowa, tzn. wszystkie jej ogniwa stano­wią zorganizowaną całość i obejmują pełny zakres współczesnej ochrony zdrowia;

5)           zachowuje ciągłość opieki profilaktyczno-leczniczej, tzn. od poczęcia do zgonu;

6)          planowa, tzn. jej działanie odbywa się zgodnie z rozwojem potrzeb zdrowotnych;

7)   profilaktycznie ukierunkowana;

8)           oparta na podstawach naukowych, tzn. stosuje metody nau­kowe w działaniu poznawczym i wykonawczym.

Dla porównania dodajmy, że cechą charakterystyczną służb zdrowia w krajach kapitalistycznych jest wyodrębnienie z nich dwóch niezależnych pionów służby zdrowia:

1)          pionu zdrowia publicznego, zależnego od państwa, zajmu­jącego się opieką higieniczną, przeciwepidemiczną, oświatą sa­nitarną, zwalczaniem chorób o znaczeniu społecznym;

2)    pionu indywidualnej opieki- leczniczej, dzielącej się na:

a)    ogólną opiekę leczniczą oraz

b)    opiekę leczniczą instytucyjną.

Opieka lecznicza ogólna jest prowadzona w ramach indywi­dualnej odpłatności lub w ramach ubezpieczeń: prywatnych, społecznych lub państwowych. W rezultacie w systemach tych brak jest jednolitości działań medycznych, jak również w róż­nym stopniu obywatele mogą z tej opieki korzystać.

Wśród systemów służby zdrowia krajów kapitalistycznych wyróżnia się trzy odrębne systemy:

a)    model północnoamerykański,

b)    model zachodnioeuropejski,

c)    model brytyjski.

Każdy z nich ma swoje specyficzne cechy. W problemy ame­rykańskiej służby zdrowia wprowadza w sposób popularny książka J. Tatonia: Medycyna w USA (J. Tatoń, 1967).