Drugą cechą dobrej obserwacji jest jasno określony cel obserwacji. Obserwator musi sobie uświadomić, jakie przed nim stoi zadanie i jaki cel ma realizować. Dobra obserwacja jest zawsze celowa, ukierunkowana, bo wtedy nie rozprasza uwagi obserwatora na zjawiska przypadkowe, często mało istotne i ma­ło ważne dla danej obserwacji. Również osoba polecająca prze­prowadzenie obserwacji powinna wyraźnie określić jej zadania. Ukierunkowanie obserwacji na główny cel pozwala na uniknięcie gromadzenia materiału niewiele wnoszącego do głównego tematu, który chcemy wyjaśnić dzięki obserwacji.

Następną cechą obserwacji jest jej dokładność i szcze­gółowość. Dokładność obserwacji będzie polegała na pełnej rejestracji zjawisk, które wystąpiły, niepomijaniu żadnego z nich, chociaż mogłyby się wydawać mało ważne. W momencie prowa­dzenia obserwacji coś może się wydawać nieistotne, ale po ze­braniu całego materiału okazuje się często niezbędne. Granice dokładności i szczegółowości obserwacji wyznaczają ceł i zada­nia, jakie zostały postawione. Szczegółowość nie będzie polegała na rejestracji wszystkich drobnych faktów, ale na uchwyceniu możliwie wielu tych zjawisk, które wchodzą w zakres realizacji celu obserwacji.

Z wymienionymi wyżej cechami łączy się następna ? dotyczą­ca systematyczności i planowości obserwacji. Ob­serwacja chaotyczna nie spełnia swojej roli, gdyż można w niej pominąć wiele cennego materiału, który nie wystąpi więcej. Stąd wynika konieczność ustalenia planu obserwacji, nie tyle od­noszącego się do kolejności następujących po sobie czynności obserwatora, ile do ustalenia bardziej szczegółowych zadań. Na przykład: głównym zadaniem jest obserwacja reakcji chorego w pierwszym dniu pobytu w szpitalu. Plan obserwacji będzie wy­znaczał zadania bardziej szczegółowe, jak: reakcje w czasie wi­zyty lekarza, pobierania treści do analiz, robienia zastrzyków, re­jestracja reakcji czynnościowych, słownych, wykrzykników, reakcji na dotyk w czasie przygotowania do iniekcji, w czasie spożywania posiłków, zgłaszania życzeń, dzielenia się obawami itp. Po zebraniu powyższych danych można odpowiedzieć na py­tanie wynikające z głównego zadania, jak chory reaguje w pierw­szym dniu pobytu w szpitalu.

Obserwacja powinna być systematyczna, bo tylko taka poz­woli zgromadzić istotny materiał dla postawienia diagnozy lub wyjaśnienia występujących zjawisk. Obserwacja systematyczna pozwoli na głębsze wniknięcie w przyczyny występującego zja­wiska.

Prowadzenie obserwacji wymaga również opanowania tech­niki rejestracji danych. Potrzebny jest do tego przede wszystkim arkusz obserwacyjny lub protokół obserwacji. Arkusze obserwacji stanowią dokumenty po­twierdzające słuszność wyprowadzonych wniosków ze zgroma­dzonych materiałów. Arkusze obserwacyjne składają się najczęś­ciej z dwóch części.

Część pierwsza zawiera dane o osobie obserwowanej, takie jak, pochodzenie społeczne, wiek, płeć, jednostka chorobowa, czas przebywania na leczeniu, kolejny pobyt w szpitalu oraz inne dane potrzebne do zorientowania się, kim jest osoba obserwowana. W tej części znajdują się również dane dotyczące samej obserwa­cji, jak czas obserwacji (data, godzina rozpoczęcia i zakończenia obserwacji), opis sytuacji, w jakiej znajduje się osoba obserwo­wana (pobieranie krwi do analizy, pobieranie treści żołądkowych, badanie lekarskie itp.), wreszcie cel i zadanie obserwacji, jak rów­nież plan obserwacji.

W części drugiej znajduje się pełna rejestracja bodźców, jakie działały, na obserwowanego; jego reakcje, czynności manualne, ruchowe, intelektualne, formy zachowania się, stosunek do przed­miotów, współtowarzyszy, przełożonych, upór, agresja, chęć nie­sienia pomocy innym, zaopiekowanie się słabszymi lub dokucza­nie im.

Podobny układ ma plan obserwacyjny konstruowany dla po­szczególnych obserwacji o różnych celach i zadaniach. Na plan obserwacji, umieszczony na arkuszu, nanosimy to wszystko, co zaobserwowaliśmy w zachowaniu się jednostki, jej reakcji i sto­sunku do osób, przedmiotów, zjawisk. Arkusz obserwacji i plan stanowią dokument zawierający materiały zebrane w badaniach i są podstawą do ich interpretacji.

Bardzo przydatne jest ustalenie przed rozpoczęciem obserwacji znaków umownych (kodu), określających poszczególne reakcje osoby obserwowanej. W czasie obserwacji można szybko na arkusz nanieść takie znaki, a po jej zakończeniu odkodować je formułując pełne zdania. Zamiast w czasie obserwacji pisać zdanie, np. ?chory jest przygnębiony”, wystarczy na arkuszu ob­serwacyjnym narysować strzałkę skierowaną w dół j, lub jakiś inny znak umowny, który będzie oznaczał przygnębienie chorego. Nie wszystko można zakodować umownymi znakami, ale to, co się uda, znacznie ułatwi pracę i pozwoli na zarejestrowanie więk­szej liczby reakcji.

W czasie obserwacji można także nagrywać na taśmę magne­tofonową wypowiedzi obserwowanego, jak i własne pytania kie­rowane do niego. Trzeba to jednak robić bardzo dyskretnie, aby nie prowokować osoby obserwowanej do odgrywania przyjętej przez nią roli. Jeżeli jest to chory, to może udawać bardzo cier­piącego, aby uzyskać dodatkowe świadczenia itp. Widok mikro­fonu może być bodźcem hamującym reakcję osoby obserwowanej i wtedy trudno jej zachowywać się naturalnie.

Jak wynika z powyższych uwag, obserwacja wymaga dużego doświadczenia, jest umiejętnością nabytą i trzeba jej się nauczyć, aby ją dobrze przeprowadzić. Przeprowadzenie wielu obserwacji i stałe doskonalenie swego postępowania pozwala na zdobycie właściwych umiejętności w tym zakresie. Być dobrym obserwa­torem, to znaczy umieć ze złożonej sytuacji wyodrębnić elementy które pozwolą wyjaśnić obserwowane zjawisko. Dobrego ob­serwatora charakteryzuje to, że nie ujmuje obserwowanego zja­wiska globalnie, ale analizuje je i wyodrębnia elementy istotne dla interpretacji go.

Umiejętność prowadzenia obserwacji jest bar­dzo przydatna w pracy pielęgniarki mającej stale do czynienia z osobami chorymi. Dobrze przygotowana do zawodu i dokładna obserwatorka uchwyci każdą zmianę w reakcjach, zachowaniu się chorego, czy jego wyglądzie. Te drobne zmiany mogą być często sygnałami powstających zaburzeń w organizmie lub nasile­niem się choroby, z czego chory nie zdaje sobie jeszcze sprawy, a której w porę można zapobiec. Mniej wyrobiony obserwator, nie różnicujący poszczególnych zmian przejdzie nad nimi do po­rządku, a skutki tego mogą okazać się bardzo przykre. Sygnalizo­wane w porę lekarzowi przez pielęgniarkę objawy chorobowe u pacjenta pozwolą na zastosowanie odpowiednich zabiegów i mogą przyczynić się do uniknięcia poważnego niebezpieczeń­stwa. Dlatego należy zwracać uwagę nawet na niewielkie zmia­ny, jakie u pacjenta zachodzą, a które mogą zawierać istotne in­formacje o jego zdrowiu.

Prowadzona obserwacja powinna być zakończona pisemnym sformułowaniem jej wyników. Pomaga to przy porównywaniu materiałów zbieranych w różnym czasie i orientowaniu się w zmianach, jakie zaszły u obserwowanej osoby. Wnioski z ob­serwacji są przydatne do właściwego planowania opieki pielęg­niarskiej, co pozwoli również unikać popełnianych dotąd błę­dów.