Wywiad będzie szczegółowo omawiany w drugiej części podręcznika, dlatego tutaj podamy tylko zasadnicze jego cechy i różnice między wywiadem a rozmową psychologiczną. Potocz­nie każdą rozmowę nazywa się wywiadem, niezależnie od tego. czy dotyczy samej osoby, z którą rozmawiamy, czy też innych osób. W psychologii wywiadem nazywa się taką rozmowę, która nie dotyczy osoby udzielającej odpowiedzi, ale spraw wy­stępujących poza nią. Gdy zaś rozmowa dotyczy osoby udziela­jącej odpowiedzi, wówczas nie jest to wywiad tylko rozmowa psychologiczna. Dlatego prowadzona rozmowa z nauczy­cielem o konkretnym uczniu, wyposażeniu pracowni, atmosferze w klasie, będzie wywiadem, a zbieranie informacji od ucznia o jego osiągnięciach i trudnościach, ocenach, warunkach odrabia­nia lekcji, będzie rozmową psychologiczną. Zakres i rodzaj infor­macji uzyskany tymi dwoma drogami będzie różny. Rozmowa psychologiczna może dać taki materiał, który rozmówca ukrywa przed otoczeniem a w serdecznej, szczerej rozmowie może go ujawnić.

Wywiad jest metodą badawczą, polegającą na zebraniu potrzeb­nych informacji dotyczących osób, czy określonych zjawisk od kompetentnego informatora. Jeśli prowadzimy wywiad o pacjen­cie, to musimy go zorganizować z osobami, które pacjenta dobrze znają i mogą podać interesujące nas wiadomości. Wywiad stosu­jemy tam, gdzie nie można zastosować innych metod badania, a zjawiska dla nas ważne mogą nie wystąpić. Bywa i tak, że pew­ne zjawiska są niedostępne dla obserwacji, dlatego tam, gdzie to jest możliwe stosujemy wywiad.

Aby wiadomości uzyskane w wywiadzie przyczyniły się do wyjaśnienia danego zjawiska, wywiad powinien być dobrze przy­gotowany. Dobre przygotowanie wywiadu wpływa również na rodzaj uzyskanego materiału. W każdych badaniach zależy bada­jącemu na uzyskaniu nie jakiegokolwiek materiału ale ścisłego, dokładnego i prawdziwego. Należy więc wyraźnie określić cel wywiadu, któremu powinno się podporządkować zagadnienia po­ruszane w wywiadzie. Następnie trzeba dobrać osoby kompe­tentne, z którymi chcemy przeprowadzić wywiad i ustalić sposób postępowania z nimi. Należy również przewidzieć wywiady z kil­koma osobami, a nie tylko z jedną, ponieważ każdy ma swój in­dywidualny punkt widzenia danej sprawy, czy osoby i przedsta­wia ją zgodnie z własnym przekonaniem. Przeprowadzenie wy­wiadu z kilkoma osobami pozwoli na wybranie tych informacji, które się powtarzają u wszystkich i tych, które są u każdego roz­mówcy inne. Jest to w pewnym stopniu sprawdzenie wypowiedzi tendencyjnych i obiektywnych naszych rozmówców, ponieważ nie zależy nam na dowolnych informacjach, ale na prawdziwych.

Rozmowę psychologiczną przeprowadzamy z osobą badaną, gdy pragniemy uzyskać informacje o niej od niej samej. Jak już wspomniano poprzednio, rozmowę z osobą badaną należy bardzo do­kładnie przygotować, starannie przeprowadzić, postępować tak­townie, aby jej nie zrazić, bo wtedy nie uzyskamy wiarygodnych informacji. Badany powinien mieć przekonanie, że chcemy mu pomóc i dlatego pytamy go o pewne sprawy, a nie robimy tego z ciekawości. Badający powinien wyraźniej określić cel rozmowy i wokół niego organizować pytania i zagadnienia poruszane w roz­mowie. Rozmowa powinna mieć przebieg bezpośredni, niekrępujący, aby badany mógł bez obaw mówić o sprawach interesujących badającego. Rozmowa jest wówczas swobodniejsza; badający po­zostawia inicjatywę badanemu, pozwala mu się wypowiedzieć, czuwając nad kierunkiem wypowiedzi, stawiając dodatkowe py­tania, prosząc o wyjaśnienia czy dokładniejsze określenia. Prze­prowadzający rozmowę dyskretnie kieruje rozmówcę na sprawy ważne dla badającego, w ten sposób zdobywa informacje, na któ­rych mu zależy. Stawiane pytania powinny być przemyślane, po­ważne, rzeczowe, ale nie sugestywne:

Bardzo ważne dla przebiegu rozmowy jest nawiązanie kontaktu z osobą badaną. W czasie rozmowy nie należy oka­zywać znudzenia, czy zniecierpliwienia, ale zainteresować się wy­powiedziami rozmówcy. Nie należy również zajmować określo­nego stanowiska do poruszanych spraw, aby rozmówca nie przy­stosował swoich wypowiedzi do punktu widzenia badającego. Rozmowa czy wywiad powinny odbywać się w miejscu neutral­nym, aby zapewnić swobodę wypowiedzi, ponieważ miejsca ?urzę­dowe” powodują skrępowanie rozmówcy.

Każdy wywiad i rozmowa powinna być zaprotokołowana, aby żadne ze zdobytych informacji nie uległa zapomnieniu. Protokół powinien być napisany szczegółowo, według poprzednio ustalonego planu. Plan wywiadu i rozmowy powinien być taki, jak przy eksperymencie.

Wypowiedzi osoby badanej można zapisywać w czasie prowa­dzenia rozmowy, ale to peszy wiele osób. Aby tego uniknąć, pro­simy o protokołowanie rozmowy osobę trzecią która siedząc z dala, przy oddzielnym stoliku, notuje wypowiedzi rozmówcy na przygotowanym uprzednio arkuszu.

Inną .techniką, stosowaną w rejestracji wypowiedzi osoby ba­danej, jest nagrywanie rozmowy na taśmę magnetofonową. Wi­dok mikrofonu denerwuje rozmówców i ich wypowiedzi są często bardzo lapidarne. Dlatego lepszy jest ukryty mikrofon, którego osoba badana nie widzi, a obsługa nagrań znajduje się w sąsied­nim pokoju.